Φωτογραφία: Κορίνα Πετρίδη

Βίντεο: Φάνης Κόλλιας

Επιμέλεια: Ηλιάνα Παπαγγελή

«Κοίταξε να δεις τώρα. Είναι περασμένα στο σύστημα. Ορίστε, να το τυπώσουμε. Βλέπεις ότι δεν είχαμε να γράψουμε, αλλά το σύστημα απαιτεί πόσο χρονών είναι και λέει εδώ με το τάδε πιστοποιητικό του ιατροδικαστή, πού βρέθηκε η σορός. Τα στοιχεία της πράξης είναι εικονικά, η μέρα και ώρα θανάτου είναι η μέρα και ώρα θανάτου της ανευρέσεως. Πνιγμός εντός θαλασσίου ύδατος, εν αναμονή τοξικολογικής διερεύνησης. Βίαιος θάνατος, ατύχημα».

Το δωμάτιο είναι φωτεινό και φρεσκοβαμμένο, με ψηλές ραφιέρες και δύο ογκώδη γραφεία. Ένα θρησκευτικό εικόνισμα και μία ασπρόμαυρη κιτρινισμένη φωτογραφία κρέμονται σε δύο σημεία των κατά τα άλλα γυμνών τοίχων.

Οι οχλαγωγίες από το λιμάνι και ο θόρυβος των οχημάτων που μπαίνουν από το ανοιχτό παράθυρο εξαφανίζουν κατά διαστήματα τους ήχους του γραφείου: το πληκτρολόγιο, το ποντίκι, το ξεφύλλισμα των φακέλων.

Εκ πρώτης όψεως, στο δωμάτιο φαίνεται να μην συμβαίνουν πολλά. Στην πραγματικότητα, όμως, στον χώρο αυτό καταχωρούνται όλα τα μεγάλα γεγονότα και δράματα της ζωής στη Λέσβο: οι γεννήσεις και οι θάνατοι, οι γάμοι, οι ονοματοδοσίες, οι βαφτίσεις και τα διαζύγια.

Η Αφροδίτη Ανδρικού ξεκίνησε να δουλεύει στο Ληξιαρχείο της Μυτιλήνης το 1983. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1990, προήχθη σε ληξίαρχο, δηλαδή σε προϊσταμένη της υπηρεσίας.

«Είμαστε οι τροφοδότες του συστήματος», λέει με συγκρατημένη περηφάνεια. «Από εμάς ενημερώνονται τα δημοτολόγια, οι εφορίες και τα δικαστήρια». Έχει κοντά καστανά μαλλιά και από τον λαιμό της κρέμεται με κορδονάκι ένα ζευγάρι μεγάλων τετράγωνων γυαλιών με κόκκινο σκελετό. Η φωνή της είναι λεπτή και ο τόνος της μητρικός.

Μέχρι το 2012, το περιεχόμενο και ο όγκος της δουλειάς της δεν διέφερε από εκείνον των υπόλοιπων ληξιαρχείων στη χώρα. Μέχρι που άγνωστα πτώματα προσφύγων άρχισαν να ξεβράζονται στις ακτές της Λέσβου.

«Δυστυχώς, έχω έρθει σε θέση να καταχωρώ ακέφαλα πτώματα παιδιών, είναι πολύ θλιβερό. Δεν μπορώ, δυσκολεύτηκα να το διαχειριστώ. Γιατί έχω πολλά χρόνια εδώ στο Ληξιαρχείο, και όλο αυτό με έχει επηρεάσει πάρα πολύ. Γιατί καταλαβαίνω, έρχονται ας πούμε… Ήρθε ένας πατέρας μια φορά ο οποίος είχε χάσει και τα παιδιά και τη γυναίκα του. Και δεν ήξερα να του μιλήσω. Ήταν ο διερμηνέας αλλά του μιλούσα με τα μάτια, καταλάβαινα τι ήθελε να πει αυτός ο άνθρωπος. Ήταν και είναι πάρα πολύ δύσκολο».

Η ληξίαρχος πληκτρολογεί στη μηχανή αναζήτησης της πλατφόρμας που χρησιμοποιεί η υπηρεσία τη λέξη «άγνωστος». Εμφανίζονται εκατοντάδες καταχωρήσεις. Όνομα «άγνωστος», επώνυμο «άγνωστος». Αιτία θανάτου «πνιγμός».

«Τώρα, για να καταλάβεις, εδώ. Αν πατήσω εδώ την λέξη άγνωστος μέσα στον υπολογιστή, επειδή τα έχουν σκανάρει, κοίταξε να δεις πόσα, πόσα έχω εγώ. Από το 15 τα πιο πολλά, από το 14

«Τα ναυάγια»;

«Ναι».

«Όταν άρχισα να γράφω άγνωστος άντρας, τόσο ετών μου φαινόταν πολύ δύσκολο και περίεργο. Ήταν οι πρώτοι πρόσφυγες που ήρθαν», λέει.

Τα πτώματα που ξεβράζονται στις ακτές της Λέσβου συνήθως εντοπίζονται από το Λιμεναρχείο. Εκείνο με τη σειρά του ειδοποιεί τον εισαγγελέα. Με εντολή του τελευταίου, ο ιατροδικαστής διενεργεί νεκροψία. Από εκεί αναλαμβάνει το Ληξιαρχείο.

«Μου στέλνουν το χαρτί από τον ιατροδικαστή και το καταχωρώ με ό,τι στοιχεία υπάρχουν», εξηγεί η ληξίαρχος. «Αν δεν υπάρχουν, προσθέτουμε τα στοιχεία που γράφει ο ιατροδικαστής. Άγνωστος, άρρεν, ύψος κατά προσέγγιση, ό,τι μπορούμε σε περίπτωση που ταυτοποιηθεί στο μέλλον. Το καταχωρούμε και το αφήνουμε εκεί, μέχρι να έρθει η ώρα που κάποιος θα αναζητήσει τον νεκρό».

Το Ληξιαρχείο μέχρι πρόσφατα καταχωρούσε όλες τις ληξιαρχικές πράξεις χειρόγραφα σε βιβλία. Πλέον η διαδικασία γίνεται ηλεκτρονικά. Η ψηφιοποίηση εξοικονομεί πολύ χρόνο στη ληξίαρχο. Θέτει, όμως, και περιορισμούς.

Στην πλατφόρμα μπορούν να καταχωρηθούν μόνο συγκεκριμένες κατηγορίες δεδομένων, όπως το φύλο, η ηλικία και το ύψος. Έτσι, δεν δίνεται η δυνατότητα συμπλήρωσης άλλων πληροφοριών, όπως τα ρούχα που φορούσε το πτώμα όταν βρέθηκε, με αποτέλεσμα η ταυτοποίηση να γίνεται δυσκολότερη.

«Οι περισσότεροι παραμένουν αταυτοποίητοι. Κάποιοι μπορεί στη συνέχεια να αναγνωριστούν. Σε αυτούς αλλάζουμε τα στοιχεία και από Αγνωστος Άγνωστος που γράφει η πρώτη καταχώρηση της ληξιαρχικής πράξης, συμπληρώνουμε το πραγματικό τους όνομα».

Για να ολοκληρωθεί η ταυτοποίηση, πολλές οικογένειες θυμάτων ταξιδεύουν μέχρι το Ληξιαρχείο της Λέσβου.

«Όσες οικογένειες μπορούν να έρθουν εδώ, έρχονται. Έρχονται, δυστυχώς. Ο ένας είχε χάσει και τον αδερφό του και την γυναίκα του και τα δυο παιδιά τους. Δεν μπορώ να το περιγράψω αυτό. Γιατί όσο και να είμαι υπάλληλος, δεν είναι είναι ότι θα γράψω ένα χαρτί και θα το πάρω, θα φύγω. Εγώ το κουβαλάω μέσα μου μετά. Επηρεάζεσαι».

Οι συγγενείς φροντίζουν τότε να καταχωρηθούν όλα τα απαραίτητα στοιχεία, όπως η οικογενειακή κατάσταση και η ηλικία των νεκρών. Στη συνέχεια, εφόσον το επιθυμούν, δίνουν άδεια για εκταφή και επαναπατρισμό της σορού.

Πάντως, τα τελευταία χρόνια ο αριθμός των αταυτοποίητων νεκρών έχει μειωθεί.

«Τώρα τελευταία δεν έχουμε πολλά (σ.σ. αταυτοποίητα πτώματα), εκτός και αν ξεβραστεί κανένα από τα απέναντι παράλια. Αλλά αυτοί που έρχονται με τις βάρκες γνωρίζονται μεταξύ τους και κάποιος θα δώσει έστω ένα όνομα, κάποιο στοιχείο».

Ωστόσο, ακόμη και σήμερα λίγοι είναι οι θάνατοι των προσφύγων στο νησί που προκαλούνται από φυσικά αίτια.

Ο υπερπληθυσμός και οι επισφαλείς συνθήκες διαβίωσης στη Μόρια έχουν οδηγήσει σε αύξηση των θανάτων που προκαλούνται από βιαιοπραγίες εντός του Κέντρου Υποδοχής και Ταυτοποίησης. Από την αρχή του έτους μέχρι και σήμερα έχουν καταγραφεί τουλάχιστον 18 επιθέσεις με μαχαίρι, με έξι νεκρούς και 14 σοβαρά τραυματίες.

«Σήμερα είμαστε σε μία κατάσταση απελπιστική, όχι όσον αφορά τους θανάτους -γιατί οι περισσότεροι θάνατοι που συμβαίνουν σήμερα είναι αυτοί που δεν έχουν φυσικά αίτια, λίγοι είναι αυτοί που πεθαίνουν από φυσικά αίτια. Οι πιο πολλοί είναι από βιαιοπραγίες, από μεταξύ τους μαχαιρώματα και όλα αυτά που ακούγονται. Σήμερα το πρωί είχα έναν 19χρονο».

Η ληξίαρχος αναφέρεται στη δολοφονία 19χρονου άντρα από την Ακτή Ελεφαντοστού που διέμενε στο ΚΥΤ της Μόριας. Σύμφωνα με τα σχετικά ρεπορτάζ, η φονική επίθεση συνέβη τα ξημερώματα της 6ης Ιουλίου. Αφορμή αποτέλεσε η κλοπή ενός κινητού.

«Πέρα από τους θανάτους έχουμε και τις γεννήσεις, που έρχονται για να δώσουν όνομα στα παιδιά», λέει η Αφροδίτη Ανδρικού και αρχίζει να αφηγείται την ιστορία ενός νέου, άπειρου πρόσφυγα πατέρα που επισκέφτηκε το Ληξιαρχείο κρατώντας το βρέφος του στα χέρια.

«Για μία γέννηση να σου πω κάτι. Μάλιστα το έχω σημειώσει κάπου, σε ένα τετράδιο και το θυμήθηκα πρόσφατα. Είχε έρθει ένας μπαμπάς ο οποίος κρατούσε το μωρό στην αγκαλιά του. Νόμιζε ότι έπρεπε να το φέρει και η γυναίκα του ήταν στο νοσοκομείο με καισαρική. Και το μωρό έκλαιγε μέχρι να το καταχωρήσουμε. Και πάει κάποια στιγμή να βάλει το χέρι του στου παιδιού το στόμα. Όπως ήταν το βρώμικο το χέρι αυτό. Κι βάζω εγώ μία φωνή «μην το κάνεις αυτό». Κι έλεγε μάμα, μάμα, μάμα. Ήταν σαν να έβλεπα τον γιο μου, μικρό παιδί, δεν ήταν μεγάλος. Είχε πανικοβληθεί, δεν ήξερε τι να κάνει το μωρό. Το πήρα εγώ στην αγκαλιά μου για να το ηρεμήσω. Αλλά μου έκανε εντύπωση που μετά έδειξε ευγνωμοσύνη, που δεν έκανα κάτι. Απλά του μίλησα με τα νοήματα γιατί δεν ήξερα να συνεννοηθώ. Έτρεχε πανικόβλητος, γιατί μου έλεγε δεν μπορεί να έρθει η μαμά από ό,τι καταλάβαινα εγώ. Μου έκανε εντύπωση ο τρόπος που ήταν εδώ, ένα παλικάρι 25, 26 χρονών, πανικόβλητο με ένα μωρό στα χέρια, δεν ήξερε τι να το κάνει».

Μετά από 37 χρόνια στο Ληξιαρχείο της Λέσβου και λίγο πριν τη συνταξιοδότησή της, η Αφροδίτη Ανδρικού εξακολουθεί να ξαφνιάζεται από τη δύναμη και τη θέληση που διακρίνει τους ανθρώπους που διασχίζουν τη Μεσόγειο αναζητώντας «μία άλλη πατρίδα, λίγη ελευθερία, λίγη χαρά».

«Και εντυπωσιάζομαι πάρα πολύ όταν βλέπω στους δρόμους και ανάπηρους με τα παιδάκια τα μικρά. Καταλαβαίνεις πόσο απηυδισμένοι είναι όλοι αυτοί οι άνθρωποι και πόσο θέλουν να ξεφύγουν από αυτό που ζουν εκεί στην πατρίδα τους», συμπληρώνει.

«Βέβαια όχι ότι βρίσκουν κι εδώ καλύτερα. Τουλάχιστον εδώ γλιτώνουν τον θάνατο, οι πιο πολλοί».