Επιμέλεια: Ηλιάνα Παπαγγελή

Γύρω στις δέκα το βράδυ: τότε θα γνωρίζει εάν την επόμενη μέρα θα έχει δουλειά ή όχι.

Είναι η ώρα που ο «μαστούρ», δηλαδή ο ομοεθνής που λειτουργεί ως μεσάζοντας για τα μεροκάματα εκείνου και δεκάδες άλλων Μπαγκλαντέζων που βρίσκονται υπό την επίβλεψή του, θα έχει μιλήσει με το «αφεντικό», τον Έλληνα παραγωγό, και θα ξέρει πόσα άτομα χρειάζονται στις φράουλες το επόμενο πρωί.

Τα μεροκάματα στη Μανωλάδα το τελευταίο διάστημα έχουν μειωθεί. Λιγότερες ημέρες, με μειωμένες ώρες εργασίας.

Ο Ραχμάντ, που ήρθε στην Ελλάδα πριν δύο χρόνια κι έχει περάσει όλο το διάστημα έκτοτε εργαζόμενος στα φραουλοχώραφα της δυτικής Ηλείας, έχει δουλέψει τις τελευταίες ημέρες κάποιες φορές τρεις, κάποιες άλλες τέσσερις ώρες· και κάποιες ημέρες δεν έχει δουλέψει καθόλου.

«Τα πράγματα εδώ τελευταία είναι πολύ άσχημα», είπε στο Solomon MAG το μεσημέρι της Τετάρτης, 1 Απριλίου 2020. Είχε μόλις επιστρέψει από το χωράφι ύστερα από τέσσερις ώρες δουλειάς, για τις οποίες θα λάβει 14 ευρώ (3,5 ευρώ η ώρα).

Το ίδιο βράδυ, πριν ξαπλώσει για ύπνο, έλαβε ένα μήνυμα. Το αφεντικό έχει δουλειά για εκείνον αύριο. Πόσες ώρες; «Έλα αύριο και θα δούμε».

Εξαιτίας της μείωσης της παραγωγής λόγω κορονοϊού, οι εργάτες γης ενημερώνονται πλέον για το εάν θα εργαστούν την επομένη το προηγούμενο βράδυ.

Εκεί όπου ο συνωστισμός δεν μπορεί να αποφευχθεί

Στα πλαίσια των κυβερνητικών ενεργειών για τον περιορισμό της εξάπλωσης του COVID-19 στην Ελλάδα, στις 18 Μαρτίου 2020, κατά τη διάρκεια της καθιερωμένης ημερήσιας ενημέρωσης που πραγματοποιείται από τον εκπρόσωπο του υπουργείου Υγείας, Σωτήρη Τσιόδρα, και τον υφυπουργό Πολιτικής Προστασίας, Νίκο Χαρδαλιά, ανακοινώθηκε η απαγόρευση των δημόσιων υπαίθριων συναθροίσεων δέκα κι άνω ατόμων, η οποία τέθηκε σε ισχύ, ήδη, από την επομένη.

Ο υφυπουργός Πολιτικής Προστασίας συμπλήρωσε πως, παράλληλα, «αποθαρρύνονται» πλέον και οι ψυχαγωγικές συναθροίσεις άνω των δέκα ατόμων. Τρεις ημέρες αργότερα, στις 21 Μαρτίου 2020, η Ελληνική Αστυνομία δημοσίευσε βίντεο στο οποίο καλούσε τους Έλληνες πολίτες, αλλά και όσους αλλοδαπούς διαμένουν ή βρίσκονται στη χώρα, να αποφεύγουν τον συνωστισμό.

Το βίντεο, όπως επίσης και το μήνυμα που την ημέρα εκείνη μετέδωσαν τα μεγάφωνα περιπολικών ανά τη χώρα, ήταν σε δέκα γλώσσες: Ελληνικά, Αγγλικά, Γαλλικά, Αραβικά, Ουρντού, Νταρί, Φαρσί, Χίντι, Παντζάμπι και Παστού.

Σε μια περιοχή της Ελλάδας το μήνυμα μεταδόθηκε σε ακόμη μια γλώσσα.

Στα χωριά της Μανωλάδας, της Νέας Μανωλάδας, του Λάππα, του Βάρδα, και του Νέου Βουπρασίου, δηλαδή στην ευρύτερη περιοχή του νομού Ηλείας που συνήθως αποκαλείται σχηματικά «Μανωλάδα», αυτοκίνητα της τοπικής δημοτικής αρχής Ανδραβίδας-Κυλλήνης, όπου ανήκουν τα χωριά, μετέδωσαν το μήνυμα στα μπενγκάλι ή αλλιώς μπάγκλα.

Στην ευρύτερη περιοχή της Μανωλάδας αντιστοιχεί σήμερα ποσοστό άνω του 90% του συνόλου της εγχώριας παραγωγής φράουλας.

Πρόκειται για τη γλώσσα που μιλούν οι Μπαγκλαντέζοι εργάτες γης που διαμένουν στην περιοχή, έχοντας αντικαταστήσει τους Βαλκάνιους των προηγούμενων δεκαετιών. Οι Μπαγκλαντέζοι απασχολούνται κυρίως στην παραγωγή φράουλας, καθώς στη Μανωλάδα αντιστοιχεί περισσότερο από το 90% του συνόλου της εγχώριας παραγωγής, αλλά και στη συγκομιδή άλλων γεωργικών προϊόντων, όπως η πατάτα και το κρεμμύδι.

Με τη σεζόν της φράουλας να έχει ξεκινήσει τον Μάρτιο, υπολογίζεται πως η κρίση της πανδημίας του COVID-19 βρήκε τουλάχιστον 7.000 κι έως και 10.000 εργάτες γης να διαμένουν και να εργάζονται στην περιοχή.

Παρά τις προσπάθειες ενημέρωσής τους, ωστόσο, τις οποίες καταγράφει σε πρόσφατη αναφορά του το Manolada Watch, μια πρωτοβουλία του οργανισμού Generation 2.0 για την παρακολούθηση των συνθηκών εργασίας και διαβίωσης των μεταναστών εργατών γης στην περιοχή, γι’ αυτούς τόσο η «απαγόρευση των συναθροίσεων άνω των δέκα ατόμων», όσο και η «αποθάρρυνση των συναθροίσεων ψυχαγωγικού χαρακτήρα», αποτελούν δύο οδηγίες που εκ των πραγμάτων κρίνεται αδύνατο να ακολουθήσουν.

Κι αυτό γιατί, σε κάθε στάδιο της καθημερινότητάς τους, ο συνωστισμός είναι πρακτικά αναπόφευκτος: από τη στιγμή που ξυπνούν· καθώς πηγαίνουν στη δουλειά και κατά τη διάρκεια αυτής· στον ελεύθερο χρόνο που θα περάσουν το απόγευμα· έως κι όταν το βράδυ έρθει η ώρα να κοιμηθούν.

Περπάτημα χιλιομέτρων…

Τις ημέρες που υπάρχει μεροκάματο ο Ραχμάντ ξυπνά στις έξι.

Δίπλα του, στην «παράγκα», όπως στη γλώσσα της Μανωλάδας αποκαλούνται τα εκατοντάδες αυτοσχέδια παραπήγματα από καλάμι (για βάση) και το πλαστικό των θερμοκηπίων (για κάλυμμα), στα οποία διαμένουν οι Μπαγκλαντέζοι εργάτες γης, κοιμούνται και ξυπνούν κάθε μέρα εννέα ακόμη άνθρωποι.

Ετοιμάζεται να φύγει· η δουλειά ξεκινά στις εφτά. Οι μεγάλοι παραγωγοί, που απασχολούν και πολλούς εργάτες, για να τους μεταφέρουν στα φραουλοχώραφα τους φορτώνουν συνήθως σε μεγάλα κλειστά φορτηγά, στην ουσία αυτά που χρησιμοποιούνται για τη μεταφορά ζώων.

Ύστερα από την ανακοίνωση της 19ης Μαρτίου για απαγόρευση κυκλοφορίας, όμως, τα περισσότερα δρομολόγια σταμάτησαν. Άνθρωποι με πολύχρονη παρουσία στο πεδίο, μιλώντας στο Solomon MAG, αποδίδουν αυτή την αλλαγή στα νέα μέτρα, καθώς οι εργοδότες δεν θα ήθελαν να διακινδυνεύσουν τυχόν πρόστιμο για τον συνωστισμό τόσων ανθρώπων.

Έτσι, πλέον οι εργάτες χρειάζεται ως επί το πλείστον να περπατούν από και προς τη δουλειά τους, που συχνά μπορεί να βρίσκεται σε απόσταση έως κι αρκετών χιλιομέτρων από την «παράγκα» τους.

Οι «παράγκες» κατασκευάζονται από καλάμι ως βάση και το πλαστικό των θερμοκηπίων για κάλυμμα.

… και βεβαιώσεις για τους «αόρατους» εργάτες

Παράλληλα, και με την εφαρμογή του μέτρου που ορίζει πως για να κυκλοφορεί ένας εργαζόμενος θα πρέπει να φέρει σχετική βεβαίωση από τον εργοδότη του, καταγράφεται το εξής σημείο που παρουσιάζει ενδιαφέρον.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, που μέχρι στιγμής φέρονται να διαφέρουν ανάλογα με το χωριό όπου βρίσκονται τα φραουλοχώραφα στα οποία απασχολούνται οι εργάτες, οι εργοδότες έχουν πράγματι συντάξει τις σχετικές βεβαιώσεις κυκλοφορίας για τους εργαζομένους τους.

Κι ενώ, λοιπόν, οι εργοδότες φέρονται να συμμορφώνονται στα νέα μέτρα που επιβάλλονται στα πλαίσια των συνθηκών που διαμορφώνει η εμφάνιση του ιού COVID-19, την ίδια στιγμή δημιουργείται μια ιδιότυπη συνθήκη.

Βεβαίωση που έχει παραχωρηθεί σε εργάτη γης στην περιοχή της Βουπρασίας.

Κι αυτό γιατί στην συντριπτική τους πλειοψηφία, οι εργάτες γης που απασχολούνται στα χωράφια της Μανωλάδας επί τουλάχιστον μια δεκαετία, είναι για το ελληνικό κράτος «αόρατοι».

Ενδεικτικά, πέρυσι, που στην κορύφωση της σεζόν εκτιμάται πως στην ευρύτερη περιοχή βρέθηκαν τουλάχιστον 8.500 μετανάστες εργάτες γης, οι αλλοδαποί που απασχολήθηκαν στην Ηλεία νόμιμα, δηλαδή με εργόσημο, ήταν περίπου 500.

Οι εργάτες αυτοί, που ουσιαστικά θεωρούνται παράτυπα διαμένοντες στην Ελλάδα, αποκτούν για πρώτη φορά μια μορφή ορατότητας μέσω της βεβαίωσης του εργοδότη τους. Μάλιστα, αναφορικά με τις βεβαιώσεις που θα πρέπει να δίνουν οι καλλιεργητές σε όσους απασχολούν, ο υφυπουργός Πολιτικής Προστασίας, Νίκος Χαρδαλιάς, δήλωσε το εξής:

«Οι καλλιεργητές πρέπει να δώσουν βεβαίωση εργοδότη, και θέλω την προσοχή σας σε αυτό, σε όλους τους υπαλλήλους τους, ημεδαπούς ή αλλοδαπούς. Ο έλεγχος θα γίνεται επί των βεβαιώσεων και μόνο».

«Να καταδειχθεί ότι η πολιτεία δεν είναι απούσα στη Μανωλάδα»

Αυτό πρακτικά σημαίνει πως, στην παρούσα φάση, οι σχετικοί έλεγχοι του Σώματος Επιθεωρητών Εργασίας για τήρηση της εργατικής νομοθεσίας στα χωράφια, αναστέλλονται.

Οι εργάτες γης καταβάλλουν κάθε μήνα ένα ποσό που κυμαίνεται μεταξύ 30-50 ευρώ για να διαμένουν στις «παράγκες».

Σύμφωνα με το δικηγόρο Βασίλη Κερασιώτη, συνήγορο των εργατών γης στην πολύκροτη υπόθεση της Μανωλάδας το 2013, για τους πυροβολισμούς που δέχτηκαν εκατοντάδες Μπαγκλαντέζοι εργάτες γης επειδή ζήτησαν τα δεδουλευμένα μηνών, η οποία έφτασε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) κι οδήγησε στην καταδίκη της χώρας μας, στη παρούσα συνθήκη της πανδημίας είναι εύλογο να υπερτερεί η προστασία της δημόσιας υγείας, σε σχέση με την εφαρμογή των κανόνων περί νόμιμης διαμονής ή εργασίας.

«Με άλλα λόγια, το δημόσιο συμφέρον υπαγορεύει την καταγραφή όλων των εργαζομένων στη Μανωλάδα, ανεξάρτητα από το status quo παραμονής», είπε ο Κερασιώτης μιλώντας στο Solomon MAG.

«Προφανώς, σε μια ευνομούμενη πολιτεία δεν θα έπρεπε να περιμένουμε τον κορονοϊό για να συμβεί αυτό, αλλά έστω κι έτσι είναι απαραίτητο να υλοποιηθεί αυτή η καταγραφή, λόγω της συνταγματικής υποχρέωσης για προστασία της υγείας», συμπλήρωσε.

«Αν και δεν πρόκειται για μέτρο συμμόρφωσης με την απόφαση του ΕΔΔΑ για την υπόθεση Chowdury και λοιποί κατά Ελλάδος, η πρόοδος της οποίας θα κριθεί τον Ιούνιο στην Επιτροπή Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης, είναι ωστόσο σημαντικό να καταδειχθεί ότι η πολιτεία δεν είναι για ακόμα μια φορά απούσα στη ζώνη της Μανωλάδας».

Επίφοβες συνθήκες διαμονής για χιλιάδες ανθρώπους

Στην πρόσφατη αναφορά του, το Manolada Watch επισημαίνει πως οι εργάτες που βρίσκονται στην ευρύτερη περιοχή της Μανωλάδας έχουν λάβει ενημέρωση σχετικά με τον κορονοϊό.

Μεταξύ άλλων, αυτό συνέβη και μέσω του έντυπου ενημερωτικού υλικού που τους διανεμήθηκε στη γλώσσα τους, το οποίο δημιούργησε ο δήμος Ανδραβίδας-Κυλλήνης σε συνεργασία με την πρεσβεία του Μπαγκλαντές.

Την ίδια στιγμή, ωστόσο, τα μέτρα ατομικής προστασίας και κοινωνικής απομόνωσης για τα οποία έχουν ενημερωθεί, θεωρείται απλώς αδύνατο να εφαρμοστούν στην πράξη. Αρχικά, όλα ξεκινούν από τις ίδιες τις συνθήκες διαμονής: σε κάθε «παράγκα», ανάλογα με το μέγεθός της, διαμένουν από δέκα έως 20 άτομα.

Αξίζει μάλιστα να σημειωθεί πως τα άτομα αυτά καταβάλλουν έκαστος κάθε μήνα ως μίσθιο, στον ιδιοκτήτη του χωραφιού όπου βρίσκεται η «παράγκα», ένα ποσό που κυμαίνεται από 30 έως 50 ευρώ.

Δεύτερον, παρότι οι ένοικοι των «παραγκών» καθημερινά επιδίδονται σε σωματική εργασία, στους ιδιότυπους καταυλισμούς τους δεν υπάρχει τρεχούμενο νερο. Οι εργάτες γης χρησιμοποιούν αυτοσχέδια ντουζ (με κρύο βρόχινο νερό που αποθηκεύουν) κι αυτοσχέδιες τουαλέτες και συχνά, αυτή την εποχή του χρόνου, ταλαιπωρούνται από υγρασία και από ιώσεις λόγω των συνθηκών.

Αυτοσχέδια κατασκευή ντουζ και τουαλέτας από προηγούμενη επίσκεψη του συντάκτη στην περιοχή.

Στην περίπτωση βροχής, λίγα λεπτά αρκούν για να μουσκέψει το χώμα πάνω στο οποίο είναι κατασκευασμένες οι παράγκες τους.

Παράλληλα, όπως σημειώνουν στο Solomon MAG, δεν διαθέτουν όλοι οι εργοδότες τα απαραίτητα μέσα προστασίας (π.χ. μάσκες, γάντια) στους εργαζομένους τους. Έως και σήμερα δεν έχει καταγραφεί κάποιο κρούσμα κορονοϊού στους χιλιάδες εργάτες γης της περιοχής· ακριβέστερα, βέβαια, έως και σήμερα δεν έχει πραγματοποιηθεί τεστ για τον COVID-19 σε κάποιον από τους χιλιάδες εργάτες γης της περιοχής.

Αντιλαμβάνεται κανείς, όμως, πως με τις συνθήκες συνωστισμού που χαρακτηρίζουν το πλαίσιο εργασίας και διαβίωσης των μεταναστών εργατών γης, στην περίπτωση ύπαρξης ενός κρούσματος ο ιός θα μπορούσε να διαδοθεί ταχύτατα.

«Θέλω να γυρίσω πίσω στη χώρα μου»

Ο κορονοϊός εκτιμάται πως μείωσε κατά 70% την παραγωγή φράουλας στη Μανωλάδα. Οι παραγωγοί δεν μπορούν να κάνουν εξαγωγές και η διάθεση στην ελληνική αγορά έχει μειωθεί, με αποτέλεσμα σημαντικές ποσότητες να μένουν αδιάθετες ή να πετιούνται.

Η Ελλάδα βέβαια δεν είναι η μόνη που βιώνει τις συνέπειες της πανδημίας. Οι μεγαλύτερες αγροτικές οικονομίες της Ευρώπης, ανάμεσα στις οποίες το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία, και η Γερμανία, βασίζονται σε αλλοδαπούς εργάτες γης.

Περίπου 70.000-80.000 εργάτες γης, κυρίως από τη Ρουμανία και τη Βουλγαρία, πηγαίνουν κάθε χρόνο στο Ηνωμένο Βασίλειο, όπου εκτιμάται πως το 98% του συνόλου των εργατών γης προέρχονται από αυτές τις δύο χώρες.

Κάθε «παράγκα» μοιράζονται από δέκα έως είκοσι άτομα, ανάλογα με το μέγεθός της.

Περίπου 300.000 εποχικοί αγρότες ταξιδεύουν κάθε χρόνο στη Γερμανία, προερχόμενοι κυρίως από την ανατολική Ευρώπη, ενώ στη Γαλλία, που χρειάζονται περίπου 800.000 εργάτες γης για τη συγκομιδή, τα δύο τρίτα αυτών προέρχονται από την κεντρική και την ανατολική Ευρώπη, την Τυνησία και το Μαρόκο.

Με τις νέες συνθήκες που διαμορφώνει η κρίση της πανδημίας του κορονοϊού, οι παραπάνω χώρες αντιμετωπίζουν πρόβλημα έλλειψης εργατών, καθώς οι μετανάστες εργάτες γης δεν μπορούν να ταξιδέψουν σε αυτές λόγω των κλειστών συνόρων στην Ευρώπη. Η απαγόρευση των εγχώριων μετακινήσεων στη Κίνα, φέρνει τη χώρα αντιμέτωπη με αντίστοιχα προβλήματα.

Στις ΗΠΑ ο κίνδυνος να μείνει η αγορά δίχως λαχανικά και φρούτα είναι τέτοιος που οι εργάτες γης, στη συντριπτική τους πλειοψηφία μετανάστες από το Μεξικό και χώρες της κεντρικής Αμερικής που ύστερα από δεκαετίες διαμονής παραμένουν δίχως χαρτιά και υπό το φόβο απέλασης, λαμβάνουν από τους εργοδότες τους βεβαιώσεις που τους πιστοποιούν ως «κομβικής σημασίας» για τη διατροφή της χώρας.

Πίσω στη Μανωλάδα, τα ψαλιδισμένα μεροκάματα φέρνουν απογοήτευση. Τα προηγούμενα χρόνια, όταν η σεζόν της φράουλας τελείωνε οι εργάτες γης μπορούσαν να μετακινηθούν σε άλλα σημεία αγροτικής παραγωγής: Θήβα, Άρτα, Σκάλα Λακωνίας.

Πλέον, με την ίδια κατάσταση να επικρατεί στην αγροτική παραγωγή του συνόλου της χώρας, τα χέρια τους είναι σταυρωμένα. Ο Ραχμάντ νιώθει πως ούτε τα 100 ευρώ που είχε δώσει στον μαστούρα για να μεσολαβήσει και να βρει δουλειά έπιασαν τελικά τόπο. «Εδώ τα πράγματα είναι άσχημα», είπε ξανά όταν γύρισε κι από το μεροκάματο την Πέμπτη, 2 Απριλίου 2020.

Τον ρωτήσαμε που είναι χειρότερα: στη Μανωλάδα σήμερα ή στο Μπαγκλαντές. «Θέλω να γυρίσω πίσω στη χώρα μου», απάντησε.