Ο Walter Benjamin έγραφε στον Μονόδρομο το 1928:

«Γιατί μόνο αυτό που ξέραμε ή ασκούσαμε ήδη στα δεκαπέντε μας χρόνια, θ’ αποτελέσει μια μέρα τον πόλο έλξης μας. Για τούτο, αυτό που ποτέ πια δεν επανορθώνεται είναι: το να ‘χεις παραλείψει να το σκάσεις από τους γονείς σου. Από σαράντα οκτώ ώρες έκθεση στην ανασφάλεια στην ηλικία αυτή ξεπηδά συμπυκνωμένη σαν αλκαλικό κρύσταλλο μέσα στο αλκαλικό διάλυμα η ευτυχία της ζωής.»

Το έσκασα από τους γονείς μου το 2010. Ήμουν τότε 17 χρονών. Μετά από σαράντα οκτώ ώρες έκθεση στην ανασφάλεια επέστρεψα σπίτι. Μου τα είχαν συγχωρέσει όλα. Δύο χρόνια νωρίτερα, το 2008 ήταν η χρονιά που για πρώτη φορά γεννήθηκε τόσο έντονα μέσα μου η αμφιβολία και η οργή. Πλησίαζαν Χριστούγεννα, ήμουν 15 χρονών και πολύ θυμωμένη. Είχα, όπως και τόσα άλλα παιδιά της ηλικίας μου, έναν πολύ σοβαρό λόγο να αισθάνομαι έτσι.

Δεκέμβρης 2008

Στις 6 Δεκεμβρίου του 2008, βράδυ Σαββάτου, ο Αλέξης Γρηγορόπουλος πέφτει νεκρός στα Εξάρχεια από την σφαίρα του Επαμεινώνδα Κορκονέα, ειδικού φρουρού της Ελληνικής Αστυνομίας. Ο Αλέξης Γρηγορόπουλος δολοφονείται σε ηλικία 15 χρονών.

Ήμουν στο σπίτι με τους γονείς μου όταν συνέβη και έλαβα ένα μήνυμα στο κινητό από κάποιον αριθμό που δεν γνώριζα. Έγραφε ότι αστυνομικοί σκότωσαν ένα παιδί στην Αθήνα, στα Εξάρχεια. Δεν θυμάμαι τι μετέδιδε η τηλεόραση το ίδιο βράδυ ή τις μέρες που ακολούθησαν. Η είδηση όμως κυκλοφόρησε πολύ γρήγορα. Η επικοινωνία γίνεται μέσω τηλεφώνου και διαδικτύου. Κινητά που χτυπάνε. Μηνύματα. Καλέσματα σε πορείες και διαμαρτυρίες. Η οργή του κόσμου εξαπλώνεται μέσα σε λίγες μόνο ώρες και η σχεδόν αντανακλαστική κινητοποίηση των επαρχιακών δικτύων και ομάδων αλληλεγγύης θα παίξουν καθοριστικό ρόλο σε αυτό.

Στα δεκαπέντε μου δεν ήξερα τι ακριβώς είναι τα Εξάρχεια. Μεγάλωσα και έζησα στην επαρχία της Λάρισας μέχρι τα δεκαοκτώ μου. Πολύ συχνά, για ένα παιδί που μεγαλώνει στην επαρχία η επίσκεψη στην πρωτεύουσα περιορίζεται σε σχολικές εκδρομές που το πρόγραμμα προβλέπει επισκέψεις στην Βουλή των Ελλήνων, στην Ακρόπολη και στις βραδινές πίστες της Αθήνας.

Τις ημέρες εκείνες του Δεκέμβρη, ό,τι μαθαίναμε για τα επεισόδια που εξελίσσονταν και για τα Εξάρχεια ήταν μέσα από ιστορίες τρίτων. Για τους πανελίστες, τους πολιτικούς και μία μερίδα του κόσμου υπήρχαν τα Εξάρχεια των «κουκουλοφόρων». Για όλο τον υπόλοιπο κόσμο, που βρισκόταν στο δρόμο, τα Εξάρχεια ήταν το μέρος από όπου ξεκινούσε η σύγκρουση για να μεταφέρει τον παλμό στην υπόλοιπη Ελλάδα, αλλά και σε πόλεις του εξωτερικού που έδειχναν την αλληλεγγύη τους μέσα από διαμαρτυρίες και κινητοποιήσεις.

Στα είκοσι πέντε μου χρόνια, και δέκα χρόνια μετά την δολοφονία του Γρηγορόπουλου, ζω στα Εξάρχεια. Μπορεί ούτε σήμερα να γνωρίζω όλα τα πρόσωπα των Εξαρχείων, μπορώ όμως με βεβαιότητα να διακρίνω τα διάφορα πρόσωπα του τόπου που μεγάλωσα. Ο τόπος των παιδικών μου χρόνων, ο τόπος που χωρίζω και πάντα γυρνώ, κρύβει μέσα του την δημιουργία και την αποσύνθεση. Είναι ένας τόπος που τον μισείς και ενίοτε τον αγαπάς.

Ανακυκλώνεται με διάφορους τρόπους αυτή η αντίληψη μεταξύ των ανθρώπων, που αγγίζει τα όρια του ρομαντισμού και ταυτόχρονα μιας παραδοσοπληξίας, ότι η ζωή στην επαρχία είναι μια ζωή εύκολη και περισσότερο ανθρώπινη (sic), ενώ ο κόσμος εκεί είναι ανοιχτός και φιλόξενος.

Στα χρόνια της κρίσης αυτή η ρητορική υπήρξε ακόμα πιο έντονη. Ετέθη μία διαχωριστική γραμμή μεταξύ της ζωής στο χωριό και εκείνης στην πόλη εν μέσω κρίσης, με την πρώτη να παρουσιάζεται ως πιο εύκολα διαχειρίσιμη και άρα βιώσιμη. «Γιατί στο χωριό», όπως συνήθιζαν να λένε πολλοί, «έχεις τις κότες σου, τον κήπο με τα ζαρζαβατικά, κανά δύο δέντρα στην αυλή. Και αν δεν έχεις εσύ, θα έχει ο γείτονας.» Ή και όχι. Σήμερα μου φαίνεται ένας τόπος πνιγηρός και οι άνθρωποι σκληροί. Πιο σκληροί από οπουδήποτε αλλού.

Η πρώτη συνειδητοποίηση ήρθε εκείνον τον Δεκέμβρη και εκείνα τα Χριστούγεννα του 2008, όταν μαζί με την λάμψη που αντίκριζες στα μάτια κάποιων, την οργή που γινότανε πέτρα προς τους αστυνομικούς και τις τράπεζες, την επανάσταση που γινότανε έρωτας, διέκρινες την αμηχανία ενός κόσμου που αρνείται κατηγορηματικά την ζωή.

Θυμάμαι τη Δευτέρα που ακολούθησε μετά το Σαββατοκύριακο να μπαίνουμε μόνο μία μικρή ομάδα μαθητών από τάξη σε τάξη και να προσπαθούμε να πείσουμε συμμαθητές και καθηγητές να βγουν από τις αίθουσες και να κατέβουν στην πόλη μαζί μας για τη μαθητική πορεία. Η αντίδραση δεν εκφράστηκε από όλους ως αναγκαιότητα και η σύγκρουση δεν θεωρήθηκε πάντα αναπόφευκτη, ούτε υπήρξε ποτέ μαζική. Θυμάμαι τα αμήχανα βλέμματα εκείνων που είχαν ήδη αποφασίσει να μην θυσιάσουν ούτε ώρα από τα μαθήματά τους, το διάβασμα, την ασφάλεια της κανονικότητας και, φυσικά, σε καμία περίπτωση, τα Χριστούγεννα που πλησίαζαν.

Μαθητές και καθηγητές, αλλά και γονείς που είχαν συνοδεύσει το πρωί τα παιδιά στο σχολείο για να βεβαιωθούν πως όλα θα κυλήσουν ομαλά, αρνούνταν να διακόψουν το μάθημα και συμβιβάστηκαν με την ιδέα κάποιων καθηγητών να συζητήσουν κατά την διάρκεια της πρώτης διδακτικής ώρας. «Τι να συζητήσουν;», αναρωτιόμουν και έσφιγγα τα δόντια. Δεν ξέρω αν ήταν αδιαφορία αυτό που δήλωναν. Θυμάμαι όμως να εξοργίζομαι και να θυμώνω ακόμα πιο πολύ. Σήμερα μπορεί και να τους τα συγχωρούσα όλα. Σήμερα, ακόμα και εν μέσω κορύφωσης πανελλαδικών εθνικιστικών κινητοποιήσεων, με επίκεντρο τα σχολεία, παραμένω σχεδόν υπεραισιόδοξη για την γενιά μου και για την γενιά που ακολουθεί και που πιστεύω σε αυτή με βαθύ σεβασμό. Πιστεύω στις μεταμορφώσεις που επιχειρεί, στην εκρηκτική δημιουργικότητα, στα ευφάνταστα πράγματα που ανακαλύπτει, στα δίκτυα αλληλεγγύης που χτίζει, στους συνδημιουργικούς χώρους και τα νεανικά hubs που δρα.

Το καιόμενο δέντρο

Ενώ η οργή ήταν πλέον διάχυτη, σχολεία ετοιμάζονταν να κλείσουν σε όλη την Ελλάδα και ο κόσμος βρισκόταν στους δρόμους, στην κορύφωση των επεισοδίων το χριστουγεννιάτικο δέντρο στην Πλατεία Συντάγματος τυλίγεται στις φλόγες την Δευτέρα 8 Δεκέμβρη. Υπήρχαν πολλοί που αδυνατούσαν, ή δεν ήθελαν, να κατανοήσουν το νόημα μιας τέτοιας ενέργειας. Φωνές αγωνίας στα τηλεοπτικά πάνελ και στα εξώφυλλα των εφημερίδων. Οι πολιτικοί παραφωνούσαν. Οι φιλήσυχοι πολίτες κλαψούριζαν για το πνεύμα των Χριστουγέννων που κάποιοι τόσο βίαια τους σκότωναν. «Γιατί τα Χριστούγεννα;» «Τι τους φταίνε τα Χριστούγεννα;» «Τι φταίει ένα δέντρο;» Αυτό που για κάποιους έμοιαζε εξωφρενικό για κάποιους άλλους ήταν σημάδι ότι οι γιορτές είχαν φτάσει νωρίτερα.

Στην πραγματικότητα γινόμασταν μάρτυρες μιας στιγμής ποίησης και «γιορτής». Στα 15 μου χρόνια οι καλύτερες γιορτές ήταν αυτές που είδα μέσα από τα έντρομα μάτια εκείνων που θρηνούσαν τα Χριστούγεννα της υποκρισίας και μιας καλογυαλισμένης αισθητικής. Οι προσπάθειες ανακατάληψης του δημόσιου χώρου και το κάψιμο του χριστουγεννιάτικου δέντρου εξέφραζαν με τον πλέον επιτακτικό τρόπο την ανάγκη του κόσμου να ανατραπεί η κανονικότητα. Τα Χριστούγεννα της τυραννίας του καταναλωτισμού μπορούσαν να περιμένουν. Αυτό που επείγε ήταν η απελευθέρωση της καθημερινής ζωής από την κανονικότητα.

Λίγες μέρες μετά τον εμπρησμό του δέντρου, ο δήμαρχος Αθηναίων, Νικήτας Κακλαμάνης, καλούσε τους πολίτες να συμμετέχουν στις χριστουγεννιάτικες εκδηλώσεις: «Η Αθήνα θα ζήσει και θα γιορτάσει τα Χριστούγεννα».

Τις ημέρες εκείνες, στο παιδικό μου μυαλό, τίποτα δεν φάνταζε πιο βίαιο από την επίκληση και την επιστροφή στην ομαλότητα. Το αχόρταγο καταναλωτικό πνεύμα των Χριστουγέννων έμοιαζε σαν την πιο ανίατη από όλες τις ασθένειες.

Στην πραγματικότητα τα Χριστούγεννα επιβάλλουν μία δική τους κανονικότητα στην οποία σου μαθαίνουν να πειθαρχείς ήδη από πολύ νωρίς. Όταν είσαι ακόμα παιδί ακούς τους μεγάλους να λένε και τους μικρούς να επαναλαμβάνουν ότι ο Άγιος Βασίλης επισκέπτεται μόνο τα καλά παιδιά. Αυτό το συμπεριφοριστικό τέχνασμα επιβράβευσης μόνο για έναν ανόητο μπορεί να λειτουργήσει ως κίνητρο για μία συνεχή προσπάθεια βελτίωσης. Στα γράμματα που στέλναμε ως παιδιά αυτό έπρεπε να είναι σαφές ήδη από τις πρώτες γραμμές: «Αγαπητέ Άγιε Βασίλη, φέτος ήμουν καλό παιδί», ξεκινούσε συνήθως το γράμμα. Μετά έμπαινες αμέσως στο ψητό: «Φέτος θα ήθελα να μου φέρεις…». Και κάπως έτσι μαθαίνεις να πειθαρχείς σε ένα σχήμα όπου μόνο τα καλά παιδιά (βλ. υπάκουα) θα πάρουν το δώρο τους το πρωινό που ξημερώνει. Αυτά που ακούνε τους γονείς τους, τους καθηγητές τους, και λίγο αργότερα, μεγαλώνοντας, τους άντρες της ζωής τους. Αυτός/ή που θα θεωρηθεί «άτακτος/η» μένει εκτός λίστας.

Ο Δεκέμβρης και τα Χριστούγεννα του ‘08 μετατράπηκαν σε μία «γιορτή» όλων αυτών των ανυπάκουων παιδιών. Μια «γιορτή» που έδινε έμφαση σε μία ευρύτερη αναθεώρηση του κόσμου, όπως υπάρχει σήμερα, και μία αίσθηση φροντίδας για το τι σημαίνει να ζεις και να ενεργείς. Ο Δεκέμβρης επινόησε το δικό του παράδειγμα μέσα από ένα νέο φάσμα δυνατοτήτων της ανθρώπινης δημιουργικότητας και φαντασίας από το οποίο άρχισαν να αναδύονται νέοι τρόποι και μορφές ζωής.

Το υποκείμενο της εξέγερσης του Δεκέμβρη ήταν ένα συλλογικό υποκείμενο όπου τα διάφορα μέρη του ήταν δύσκολο να αναλυθούν και να διερευνηθούν ως προς τον ρόλο που έπαιξε το καθένα. Τα όσα συνέβησαν δεν κρίθηκαν εκ του αποτελέσματος αλλά εν μέσω μιας διαδικασίας ανασύνθεσης και αναδημιουργίας. Ο Δεκέμβρης δεν υπήρξε ως κάποιο κίνημα που ξεδιπλώθηκε βάσει κάποιας προγραμματικής λογικής και ενός ιδεολογικού στίγματος αλλά μέσα σε μεταβαλλόμενες συνθήκες και συγκυρίες και προς μία αναθεώρηση της ζωής κατά το γίγνεσθαι. Γεννήθηκε ως μία αδιαμεσολάβητη κίνηση και μία κινητοποίηση χωρίς αιτήματα και χωρίς κάποιο σχέδιο. Πρότεινε, με άλλα λόγια, μία ζωή που δεν ανήκε ακόμα στην σφαίρα του διανοητού, υπό την έννοια ότι δεν μπορούσε πραγματικά να διακρίνει κανείς τις δυνατότητες και τις κατευθύνσεις που μπορούσε να ακολουθήσει.

«Πειθαρχία τέλος. Ζωή Μαγική.»

Φέτος, το χριστουγεννιάτικο δέντρο της πλατείας Συντάγματος το έχω δει μόνο από μία φωτογραφία στο Facebook στις 9 Δεκέμβρη από έναν φίλο φωτογράφο. Εν όψει της δεκάχρονης επετείου, τα ΜΑΤ βρίσκονταν εκεί, να περιφρουρούν το δέντρο, τα Χριστούγεννα, τον στρουθοκαμηλισμό και τον μικροαστισμό. «Στολίσαμε και φέτος», συνοδεύει με τρόπο απαξιωτικό η λεζάντα. «Ακόμα ονειρεύεται ο κόσμος χριστουγεννιάτικα δέντρα τυλιγμένα σε φλόγες», σκέφτομαι και εύχομαι τα Χριστούγεννα να γινότανε να έρθουν και φέτος νωρίτερα.

Το 2008 στις συνειδήσεις των ανθρώπων που έζησαν την εξέγερση του Δεκέμβρη, που αφηγήθηκαν τον Δεκέμβρη, τραγούδησαν τον Δεκέμβρη, «γιόρτασαν» τον Δεκέμβρη, ήταν ξεκάθαρο ότι ο θεσμός της αστυνομίας δεν διαφυλάττει το κράτος δικαίου αλλά ασκεί μία βίαια κατασταλτική και πειθαρχική εξουσία.

Το 2018, σε πρόσφατα δημοσιευμένη ετήσια έκθεση της Public Issue σχετικά με την εμπιστοσύνη του κόσμου στους θεσμούς, 89% των ερωτηθέντων δείχνει εμπιστοσύνη στον στρατό και 72% στην αστυνομία.

Δέκα χρόνια μετά την δολοφονία του Αλέξη Γρηγορόπουλου, νοικοκυραίοι, αστυνομικοί και φασίστες δολοφονούν ακόμα. Η βαθιά ρατσιστική, σεξιστική, πατριαρχική και εθνικά υπερήφανη ελληνική κοινωνία δολοφονεί ακόμα. Δολοφονεί τον Ζακ, την Ελένη, τον Πετρίτ.

Φέτος, όπως και πέρυσι, η μήτερα μου μού τηλεφώνησε το απόγευμα της 6ης Δεκεμβρίου, για να μου πει να προσέχω.

Πέρυσι, όπως και φέτος, κοιμήθηκα με τους ήχους των μολότοφ, των σειρήνων, των φωνών και των ασυρμάτων.

Η ανάγκη να γράψω για όλα αυτά, τα οποία δεν είναι παρά μόνο θραύσματα μιας μνήμης αμφισβήτησης και οργής που παραμένει ακόμα, ήρθε την επομένη της δεκάχρονης επετείου για την δολοφονία του Γρηγορόπουλου.

Το πρωινό τις 7ης Δεκεμβρίου 2018 διέσχισα την Καλλιδρομίου, όπως κάθε μέρα, για να πάω στην δουλειά. Βρήκα τον σκύλο που συναντώ κάθε πρωί ξαπλωμένο στην είσοδο της ίδιας πολυκατοικίας. Συνάντησα τις γάτες που συναντώ κάθε πρωί να καθαρίζονται με επιμέλεια καθώς ο ήλιος βγαίνει πάνω από τον Λυκαβηττό και λούζει με το φως του τα πρώτα σημάδια ζωής εκεί.

Δεν υπήρχε κανένα σημάδι να μαρτυρά τα όσα συνέβησαν το προηγούμενο βράδυ μερικούς δρόμους πιο κάτω. Μόνο που σε κάποιο σημείο του δρόμου, στον τοίχο μιας ψηλής σκάλας που οδηγεί στην είσοδο ενός σπιτιού, είχανε κολλήσει μία αφίσα. «Πειθαρχία τέλος. Ζωή Μαγική.» Είχα δει για πρώτη φορά την αφίσα αυτή σε κάποιο σπίτι στα Γιάννενα το 2011. Ήταν ένα από τα «εξώγαμα του Δεκέμβρη» που έφτασε όμως να συνοψίζει όλα εκείνα που σήμερα αποτελούν ακόμα τον πόλο έλξης μας. Όχι τις επετείους. Αλλά μια ζωή μαγική.

Ο ήλιος φώτιζε πίσω από τα δέντρα το σημείο εκείνο του τοίχου. Σήκωσα το κινητό μου και έβγαλα μια φωτογραφία. «Γιατί δεν την πήρες;», με ρώτησε κάποιος φίλος όταν του την έδειξα. «Έδειχνε πιο μαγική στις σκάλες εκείνου του σπιτιού από ότι θα έδειχνε στο σαλόνι μου.»

Την επόμενη μέρα κάποιος την είχε κατεβάσει.

Τα περιεχόμενα της στήλης αφορούν σε προσωπικές απόψεις των συντακτών και δεν αντικατοπτρίζουν τις θέσεις του Solomon MAG.