Φωτογραφίες: Nadir Noori

Επιμέλεια: Ελβίρα Κρίθαρη

Οι δυσκολίες που συνάντησαν τις τελευταίες δυόμιση δεκαετίες δεν ήταν λίγες.

«Υπάρχει μια αντίληψη που θέλει τους μετανάστες να μπορούν να απασχοληθούν αποκλειστικά σε επαγγέλματα όπως οι οικιακές εργασίες και η κηπουρική, ή να εργαστούν σε ένα εστιατόριο», εξηγεί ο Τζο Βαλέντσια, πρόεδρος της Ένωσης Φιλιππινέζων Μεταναστών (KASAPI) στην Ελλάδα. «Αλλά όχι και να λάβουν πρωτοβουλίες για την παροχή προσχολικής εκπαίδευσης και φροντίδας σε παιδιά, την προετοιμασία τους για το μέλλον και την ένταξή τους στην ελληνική κοινωνία».

Αυτή ήταν η πρώτη συνθήκη που είχε ως αποτέλεσμα τα εμπόδια στο δρόμο τους να εμφανίζονται το ένα μετά το άλλο. Η δεύτερη ήταν ότι, όταν το 1994 η κοινότητα των Φιλιππινέζων αποφάσιζε να ανταποκριθεί στις ανάγκες των μελών της που τελείωναν τη δουλειά αρκετές ώρες αργότερα από το ωράριο των δημοτικών σταθμών και να λειτουργήσει τον δικό της παιδικό σταθμό, ήταν μόλις η πρώτη κοινότητα που δημιουργούσε την δική της δομή παροχής προσχολικής εκπαίδευσης. Μέχρι και σήμερα καμία άλλη κοινότητα μεταναστών δεν έχει δικό της παιδικό σταθμό.

«Ιδιαίτερα τα πρώτα δύο χρόνια ήταν δύσκολα», λέει ο Τζο Βαλέντσια. «Ξεκινήσαμε τον παιδικό σταθμό στους Αμπελόκηπους, σε ένα ισόγειο διαμέρισμα μιας πολυκατοικίας, όπου υπήρχαν γείτονες που πετούσαν νερό στα παιδιά μας διαμαρτυρόμενοι πως κάνουν φασαρία».

Από τους Αμπελόκηπους βρέθηκαν στην Κυψέλη: ο λόγος ήταν ένα κτίριο καταλληλότερο μεν, που όμως δεν μπορούσε να εξασφαλίσει από την πολεοδομία την απαραίτητη άδεια για τη λειτουργία παιδικού σταθμού. Παρά τις διαμαρτυρίες και των νέων γειτόνων για φασαρία, μια εκ των οποίων είχε ως αποτέλεσμα να τους επιβληθεί πρόστιμο ύψους 15.000 ευρώ, το οποίο μπόρεσαν να καταβάλλουν με την αλληλεγγύη διαφόρων οργανώσεων, ο Τζο Βαλέντσια σήμερα χαμογελάει καθώς θυμάται τις συχνές επισκέψεις της Αστυνομίας και της Περιφέρειας, αλλά και τις φορές που κατέληξε να προσάγεται ο ίδιος.

«Κατέληγα στο Τμήμα επειδή δεν είχαμε άδεια, κι εκεί τους ρωτούσα: Τι μπορούμε να κάνουμε, αφού οι γονείς τους δουλεύουν; Να τα κλειδώσουμε απλώς στο σπίτι;». Τελικά το 2011, 17 χρόνια από όταν το εγχείρημα του Munting Nayon («Ανοιχτό Χωριό», στα φιλιππινέζικα) ξεκίνησε, κατάφεραν να διασφαλίσουν την πολυπόθητη άδεια.

Από τους Φιλιππινέζους προς όλους

Είναι ένα ανοιξιάτικο πρωινό του Μαρτίου, όταν λίγο πιο κάτω από την Πατησίων περνάμε την πόρτα ενός όμορφου νεοκλασικού διώροφου κτιρίου, με πολύχρωμη, ζωγραφισμένη πρόσοψη. Εδώ, σε μια από τις πλέον πολυπολιτισμικές γειτονιές της Αθήνας, βρίσκεται η τρίτη κατά σειρά (και οριστική) στέγη του παιδικού σταθμού.

Ξεναγούμαστε στον χώρο: πρώτα στο ισόγειο, όπου βρίσκεται η βιβλιοθήκη και ορισμένα δωμάτια, στα οποία συναντάμε την Αντζέλικα και τη Μέλοντι να ζωγραφίζουν με αποκριάτικα σχέδια τα πρόσωπα των παιδιών, ενώ την ίδια ώρα στην τραπεζαρία του πρώτου ορόφου, η Νικολέττα φροντίζει να φάνε τα παιδιά το μεσημεριανό τους, το οποίο από τον περασμένο Δεκέμβριο προσφέρει καθημερινά το Δημοτικό Βρεφοκομείο του Δήμου Αθηναίων. Το μενού έχει σπανακόρυζο.

Όπως μας εξηγούν οι άνθρωποί του, αρχικά ο παιδικός σταθμός προοριζόταν για την κάλυψη των αναγκών της κοινότητας των Φιλιππινέζων μεταναστών, που λόγω εργασίας χρειαζόταν να λείπουν ως το απόγευμα από το σπίτι.

Λίγους μήνες μετά την έναρξη της λειτουργίας του, όμως, ένας Αλβανός πατέρας πήγε και τους βρήκε για την κόρη του. «Μας ρώτησε εάν ο παιδικός σταθμός προοριζόταν μόνο για τα παιδιά μεταναστών από τις Φιλιππίνες, όπως είχε αρχικά ξεκινήσει», θυμάται ο Βαλέντσια, που είναι υπεύθυνος του παιδικού σταθμού όλα αυτά τα χρόνια.

«Ήταν ξένος όπως κι εμείς, οπότε δεν μας πήγαινε η καρδιά να του αρνηθούμε». Έτσι έγινε η αρχή και το ένα παιδί έφερε το άλλο, ώστε ο σταθμός να φτάνει πλέον να προσφέρει καθημερινά φροντίδα σε 28 παιδιά, ηλικίας ενός έως πέντε, από 13 διαφορετικές κοινότητες. «Πέρα από τα παιδιά με καταγωγή από τις Φιλιππίνες, έχουμε Αλβανάκια, παιδιά από το Πακιστάν και το Μπαγκλαντές, δύο Κινεζάκια, αλλά και παιδιά από την Αιθιοπία, τα Βαλκάνια, ή με μικτή καταγωγή: μισός Έλληνας, μισός Φιλιππινέζος», λέει ο Βαλέντσια.

Η συνύπαρξη παιδιών μικρής ηλικίας από τόσο διαφορετικά πολιτισμικά υπόβαθρα ίσως να φάνταζε πρόκληση στην αρχή, καθώς οι γλώσσες του παιδικού σταθμού είναι τα αγγλικά και τα ελληνικά, ενώ κάθε παιδί έχει και την δική του μητρική γλώσσα. Όμως η συνέχεια δικαίωσε την επιλογή τους. «Εξελίχθηκε όμορφα, γιατί συναντιούνται πολλές διαφορετικές κουλτούρες, κι αυτός είναι ένας τρόπος να προετοιμάσουμε τα παιδιά για να ενταχθούν στην κοινωνία στην οποία γεννήθηκαν. Οπότε, μαθαίνουν αφενός να έχουν σεβασμό για την διαφορετικότητα, αλλά να εκτιμούν αφετέρου και την δική τους ξεχωριστή κουλτούρα, από όπου έρχονται», υπογραμμίζει ο Βαλέντσια.

Ο παιδικός σταθμός ξεκινά την λειτουργία του μετά τις 07:00 και κλείνει στις 18:30, με τα παιδιά, που τρώνε, κοιμούνται και παίζουν εκεί, να περνούν ουσιαστικά περισσότερο χρόνο στο Ανοιχτό Χωριό, παρά με τους γονείς τους. Γι’ αυτό, μέλημα των ανθρώπων του είναι να προσφέρονται όσα περισσότερα γίνεται για την ανατροφή τους, ενώ προβλέπονται μαθήματα γονικής φροντίδας για τους γονείς και σεμινάρια επιμόρφωσης για τους νηπιαγωγούς. «Είναι μια συνεχής εκπαιδευτική διαδικασία», τονίζει ο Βαλέντσια.

Ο στόχος της αληθινής ένταξης στην κοινωνία

Στο δίπλα δωμάτιο ακούμε την Αντζέλικα να παίζει με τα παιδιά και μαθαίνουμε πως είναι και η ίδια απόφοιτη του παιδικού σταθμού, τον οποίο πλέον βοηθά εθελοντικά. Οι πρώτες γενιές που πέρασαν από το Ανοιχτό Χωριό έχουν σήμερα ενηλικιωθεί και η διατήρηση της επαφής μαζί τους, ούτως ώστε να παρακολουθείται η διαδικασία της αληθινής ενσωμάτωσής τους στην ελληνική κοινωνία -«κοινωνικά, οικονομικά, αλλά και πολιτικά», σύμφωνα με τον Βαλέντσια- είναι ένα από τα κύρια μελήματα των ανθρώπων του σταθμού, που παροτρύνουν τα παιδιά, τα οποία συνεχίζουν στις επόμενες βαθμίδες της εκπαίδευσης να συμμετέχουν στις ασχολίες των Ελλήνων συνομηλίκων τους.

«Οι παλιότεροι είναι πλέον Έλληνες πολίτες, όχι απλά παιδιά δεύτερης γενιάς», λέει ο Βαλέντσια, δίνοντας έμφαση στην διαφορά των δύο ταυτοτήτων. «Αυτή είναι η ενσωμάτωση. Στις ερχόμενες εκλογές, για παράδειγμα, έχουν το δικαίωμα να ψηφίζουν αλλά και το δικαίωμα να είναι υποψήφιοι».

Και προσθέτει: «Είναι όμορφο να βλέπουμε πως τα παιδιά αυτά πλέον εργάζονται, ενώ κάποια αγόρια αυτό τον καιρό υπηρετούν την θητεία τους στην Αλεξανδρούπολη και το Φραγκονήσι. Ίσως είναι αστείο, γιατί μπορεί να είναι διαφορετικά στο χρώμα, αλλά είναι εκεί, στα σύνορα, και κάνουν το καθήκον τους».

«Εμείς προετοιμάζουμε τα παιδιά ώστε να μπορούν να εκτιμήσουν την ποικιλία στην πολυπολιτισμική πλευρά της κοινωνίας, γιατί βλέπετε πως το κοινωνικό ανάγλυφο της Ελλάδας αλλάζει. Δεν είναι πια μόνο λευκό, ή μόνο ορθόδοξο, είναι πολυπολιτισμικό: διαφορετικά χρώματα, διαφορετικές κουλτούρες», καταλήγει ο Βαλέντσια.

«Δεν σκεφτήκαμε ποτέ να σταματήσουμε»

Παρά τις δυσκολίες, ορισμένες ρατσιστικές συμπεριφορές και τα εμπόδια της γραφειοκρατίας που αντιμετώπισαν μέσα στα χρόνια, οι άνθρωποι του παιδικού σταθμού έχουν βιώσει και την υποστήριξη: από τους δικηγόρους που υπερασπίστηκαν τις υποθέσεις τους αφιλοκερδώς όταν χρειάστηκε, μέχρι τους διάφορους συλλόγους και οργανισμούς που τους ενίσχυσαν όταν υπήρξε ανάγκη, όπως οι Μηχανικοί της Γης που ενήργησαν ώστε ο χώρος όπου στεγάζεται σήμερα το Ανοιχτό Χωριό να είναι πλήρως κατάλληλος για τον σκοπό που εξυπηρετεί.

Σήμερα, η λειτουργία του παιδικού σταθμού χαρακτηρίζεται από εξωστρέφεια: τα προηγούμενα χρόνια φοιτητές από τις ΗΠΑ, τη Δανία και τη Φινλανδία ήρθαν να εργαστούν κάποιο διάστημα στο πλαίσιο της πρακτικής τους άσκησης, ενώ οι μαθητές του Γερμανικού Σχολείου Αθηνών (Athener Schule) συγκεντρώνουν χρήματα για να ενισχύσουν τους συνομήλικούς τους, ενώ κάνουν και ορισμένες δραστηριότητες από κοινού.

Το Ανοιχτό Χωριό έχει μη κερδοσκοπικό χαρακτήρα και λειτουργεί με την υποστήριξη του ιδρύματος Μποδοσάκη και το μικρό μηνιαίο αντίτιμο που καταβάλλουν οι γονείς των παιδιών. Στην ουσία βγάζει απλώς τα έξοδά του, αν και ορισμένες φορές για να τα καλύψει χρειάζεται η Ένωση των Φιλιππινέζων Μεταναστών να δανειστεί χρήματα. Πρόσθετα έσοδα για την υποστήριξη του παιδικού σταθμού εξασφαλίζονται από την συμμετοχή της κοινότητας σε διάφορα φεστιβάλ, όπως το Αντιρατσιστικό Φεστιβάλ της Αθήνας, όπου η KASAPI προσφέρει παραδοσιακά φαγητά.

Οι αμοιβές των νηπιαγωγών είναι χαμηλές κι εκείνες έχουν την δυνατότητα να συμπληρώνουν το εισόδημά τους προσέχοντας παιδιά και στην Melissa, την οργάνωση που παρέχει υποστήριξη σε γυναίκες και παιδιά, συνιδρύτρια της οποίας είναι η σύζυγος του Τζο Βαλέντσια, Ντέμπορα.

Εάν παρατηρούμε κάτι όσο οι άνθρωποι του σταθμού μας αφήνουν να μπλεχτούμε στα πόδια τους συντελώντας στην αποσυγκέντρωση των παιδιών, είναι το ενδιαφέρον τους για εκείνα: στον τρόπο που τους προσφέρεται το φαγητό και στη στοργή με την οποία σχολιάζουν τις αποκριάτικες στολές τους, έως τον ίδιο τον Τζο Βαλέντσια που τα προσέχει από κοντά βήμα-βήμα, καθώς κατεβαίνουν την εξωτερική σκάλα για να βγουν να παίξουν στην αυλή ύστερα από το μεσημεριανό τους.

Όταν φτάνει η αναπόφευκτη ερώτηση για το εάν σκέφτηκαν ποτέ να τα παρατήσουν μέσα σε αυτά τα 25 χρόνια, καταβεβλημένοι από τα εμπόδια ή τη γραφειοκρατία, ο ίδιος δεν διστάζει ούτε στιγμή:

«Όχι, ποτέ. Το θέμα είναι πως δεν νιώσαμε ποτέ αδύναμοι. Ίσως οι μετανάστες γενικά να είναι αδύναμοι, αλλά εμείς είμαστε ένας οργανισμός που δεν τον τρέχει ένα άτομο, αλλά αποφασίζουμε μαζί, συνεχίζουμε μαζί. Και λόγω της αφοσίωσής μας στον σκοπό μας, δεχόμαστε υποστήριξη κι από τους Έλληνες».

Και συμπληρώνει: «Είναι μια δέσμευση για εμάς, την πιστεύουμε, και θέλουμε να προσφέρουμε κάτι».