Επιμέλεια: Ελβίρα Κρίθαρη

«Με την συμπεριφορά που έχουν, εγώ πιστεύω πως δεν πρέπει να έρθουν εδώ. Σε ένα μικρό χωριό όπου η εγκληματικότητα είναι στο μηδέν. Έτσι όπως συμπεριφέρονται και την κατάσταση που βλέπουμε, που γίνεται στα ….», λέει η γυναίκα από την Μεθώνη Πιερίας μπροστά απ’ την κάμερα, δίχως να προλάβει να ολοκληρώσει την πρότασή της.

«Πώς συμπεριφέρονται; Τι είναι αυτό που σας ενοχλεί στην συμπεριφορά τους;», τη ρωτούν ρεπόρτερ και πάνελ ταυτόχρονα. «Τα εγκλήματα που κάνουν», απαντά εκείνη. «Ποια εγκλήματα; Τί εγκλήματα δηλαδή;».

«Αυτά που λέτε και εσείς στα δελτία ειδήσεων: βιασμούς, ό,τι γίνεται, κλέψιμο και τα λοιπά», απαντά η γυναίκα. Και επαναλαμβάνει: «Ό,τι λέτε και στα δελτία ειδήσεων».

Από το πρωί της περασμένης Τετάρτης, το παραπάνω απόσπασμα της εκπομπής «Καλημέρα Ελλάδα» του Γιώργου Παπαδάκη, κοινοποιείται ευρέως στα κοινωνικά δίκτυα. Κάποιοι από τους χρήστες επέλεξαν να δώσουν έμφαση στο πέρασμα για διαφημίσεις, που έκανε σύντομα ο παρουσιαστής της εκπομπής αμέσως μετά από αυτή την στιχομυθία.

Κι άλλοι στην αλήθεια που θεώρησαν πως κρύβει, μέσα από την γενικότητά της κατά τα άλλα, η απάντηση της γυναίκας: «Μα καλά, πρώτα μας λέτε πως βιάζουν, κλέβουν, και τα λοιπά, και ύστερα μας κουνάτε το δάχτυλο που δεν τους θέλουμε πλάι μας;».

Ισλαμοφοβία χωρίς μουσουλμάνους

Μπορείς να νιώσεις μίσος για κάποιον που δεν γνωρίζεις καν; Οι κοινωνιολόγοι και μελετητές των Μέσων που ασχολούνται με την Πολωνία τα τελευταία, χρόνια διαπίστωσαν έκπληκτοι πως η χώρα είχε ένα από τα υψηλότερα ποσοστά ισλαμοφοβίας στην Ευρώπη.

Πώς μπορεί να συμβαίνει αυτό σε μια χώρα, στη δημόσια σφαίρα της οποίας οι μουσουλμάνοι πολίτες ίσα που γίνονται αντιληπτοί; Στην Πολωνία, οι πολίτες μουσουλμανικού θρησκεύματος αντιστοιχούν σε μόλις 0,1% του συνολικού πληθυσμού: σε μια χώρα 38 εκατ κατοίκων, υπολογίζονται δηλαδή σε περίπου 35.000-45.000.

Χαρακτηριστικό είναι πως, σε έρευνα του 2015, μόλις ένας στους δέκα πολίτες (12%) παρουσιάζεται να γνωρίζει κάποιον μουσουλμάνο προσωπικά. Ωστόσο, παρά την απουσία άμεσης επαφής, τα αισθήματα απέναντί τους είναι έχουν συγκεκριμένη φόρτιση.

Το 2011, σε σχετική έρευνα σχεδόν ένας στους δύο Πολωνούς (47%) υποστήριζε πως υπάρχουν υπερβολικά πολλοί Μουσουλμάνοι στην χώρα του, ενώ 59% των νεαρών Πολωνών (ηλικίες 18-24), ακόμα και αν δεν είχαν έρθει σε επαφή με αυτό, θεωρούσαν το Ισλάμ επικίνδυνο.

Για να αποτυπώσουν την πρωτόγνωρη κατάσταση που εντόπισαν στην χώρα, οι μελετητές χρειάστηκε να επινοήσουν έναν ορισμό: «Ισλαμοφοβία δίχως μουσουλμάνους».

Το χαμένο παιχνίδι των ψευδών ειδήσεων

Η Μεθώνη Πιερίας είναι ένα παραθαλάσσιο χωριό με λιγότερους από χίλιους κατοίκους, πολλοί εκ των οποίων είναι πιθανό να μην έχουν έρθει καθόλου σε επαφή με πρόσφυγες που βρίσκονται ή πέρασαν τα τελευταία χρόνια από την χώρα.

Η γυναίκα που μιλάει στην εκπομπή, ωστόσο, μιλάει με βεβαιότητα για συγκεκριμένες συμπεριφορές, που θα εμφανιστούν εάν εκείνοι καταφθάσουν στην περιοχή της: βιασμοί, κλοπές, και τα λοιπά. Από που προκύπτει η ενημέρωσή της; Η σύντομη απάντηση είναι από τα Μέσα.

Σε ολόκληρη την Ευρώπη, οι μελέτες για την λειτουργία των μαζικών Μέσων δείχνουν πως η απεικόνιση των μουσουλμάνων γίνεται στερεοτυπικά και ως επί το πλείστον με αρνητικά φορτισμένη για τους ίδιους σήμανση. Για την περίπτωση των ελληνικών μεγάλων Μέσων, δεν δυσκολεύεται κανείς να διαπιστώσει πως το φαινόμενο επιβεβαιώνεται.

Περισσότερο και από αυτά όμως, σημαίνοντα ρόλο παίζει η λειτουργία των κοινωνικών δικτύων, στα οποία άπαξ και ο χρήστης αφιερώσει αρκετό χρόνο για να δημιουργήσει μια φούσκα από συγκεκριμένες σελίδες και λογαριασμούς για τον εαυτό του, βυθίζεται σε αυτήν όλο και βαθύτερα, με τις εναλλακτικές αναπαραστάσεις της πραγματικότητας να εξασθενούν όλο και πιο πολύ.

Ορίστε πως μοιάζει μια τυπική μέρα στο Facebook για κάποιον έκθετο σε ακροδεξιά προπαγάνδα.

Όχι «οι κάτοικοι», αλλά «κάποιοι κάτοικοι»

Πρόκειται για φαινόμενο που μπορεί να αντιμετωπιστεί; Το παράδειγμα με το πρόσφατο ξέσπασμα μίσους του πρώην ποδοσφαιριστή Αλέξη Αλεξανδρή δεν αφήνει χώρο για αισιοδοξία: εάν τόσα χρόνια μετά εξακολουθούν να κοινοποιούνται για το προσφυγικό τα ίδια ψεύδη ως βεβαιότητες, είναι σαφές πως κάτι έχει πάει πολύ λάθος.

Τόσο η προηγούμενη και η παρούσα κυβέρνηση, όσο και οι μεγάλοι διεθνείς οργανισμοί που βρίσκονται στην χώρα (ορισμένοι εκ των οποίων ενίοτε συμβουλεύουν Ευρωπαίους υπαλλήλους τους που έρχονται για να εργαστούν στην Ελλάδα, να αποφεύγουν περιοχές όπου πρόσφυγες διαμένουν ή συχνάζουν), έχουν αποτύχει στο να επικοινωνήσουν στο κοινό τι πραγματικά ισχύει, να γεφυρώσουν το χάσμα ανάμεσα στις δύο πλευρές, και να αφουγκραστούν ορισμένες ειλικρινείς ανησυχίες των Ελλήνων.

Έτσι, την ώρα που τα συνέδρια για την καταπολέμηση των ψευδών ειδήσεων πραγματοποιούνται το ένα μετά το άλλο, προσφέροντας ενίοτε περισσότερα σε εκείνους που τα υλοποιούν παρά στον σκοπό για τον οποίο υποτίθεται πως διοργανώνονται, σε ένα δωμάτιο στο Ωραιόκαστρο ή ένα σαλόνι στα Γιαννιτσά, παρακολουθώντας τις τακτικές εκπομπές του τηλεπωλητή κι αρχηγού Κόμματος ή «σκρολάροντας» στο Facebook λίγο ακόμη, άνθρωποι εξακολουθούν να μένουν έκθετοι σε κάθε μορφής ψεύτικη είδηση που ικανοποιεί τους πιο ταπεινούς τους φόβους.

Εάν κάτι προσφέρει μια ανακούφιση είναι πως, παρά την απουσία ουσιαστικής ενημέρωσης, το φαινόμενο των ρατσιστικών εξάρσεων δεν δείχνει να αφορά την πλειοψηφία. Όπως πολύ σωστά επισήμανε ο ομότιμος καθηγητής Παιδαγωγικής του ΑΠΘ, Γιώργος Τσιάκαλος, στα Γιαννιτσά και τις Σέρρες, στην Σκύδρα και την Νάουσα, στο Κιλκίς και τα Βρασνά, δεν ήταν «οι κάτοικοι» που εμπόδισαν την άφιξη προσφύγων στην περιοχή τους.

Ήταν μονάχα κάποιοι κάτοικοι. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για μικρές και ασήμαντες μειοψηφίες. Που απλώς φωνάζουν πολύ.