Επιμέλεια & Μετάφραση: Ελβίρα Κρίθαρη

«Μας τηλεφώνησε ένας υπάλληλος του δήμου. Ήταν πραγματικά συγκινημένος. Για πρώτη φορά εδώ και πολλά χρόνια, ο αριθμός των γεννήσεων ξεπέρασε τον αριθμό των θανάτων στην πόλη». Ο Calogero Santoro είναι ο πρόεδρος της «I Girasoli» («Ηλιοτρόπια»), μιας οργάνωσης που διευθύνει πέντε αξιοσημείωτα προγράμματα υποδοχής και ένταξης μεταναστών σε μικρά χωριά της νότιας Ιταλίας. Το μοντέλο της προσφέρει πολλά πλεονεκτήματα στους αιτούντες άσυλο και δημιουργεί νέους πόρους στις τοπικές κοινότητες. Ωστόσο, το μέλλον της είναι αβέβαιο.

Όπως ένα εφηβικό δωμάτιο

Η Μιλένα, μια μικρή πόλη στα βουνά της Σικελίας, έχει λιγότερους από 3000 κατοίκους. Μερικοί από αυτούς έρχονται από πολύ μακριά: τρεις οικογένειες προσφύγων, αιτούντων άσυλο ζουν σε ανεξάρτητες κατοικίες και 14 ασυνόδευτοι ανήλικοι σε ένα κοινό σπίτι. Αυτοί, κοιμούνται σε τρίκλινα και τετράκλινα δωμάτια και μοιράζονται το μπάνιο. Υπάρχει κοινόχρηστος χώρος με τηλεόραση και καναπέ, κήπος με πολλά φυτά και πορτοκαλιές.

«Είναι ένα είδος φοιτητικού διαμερίσματος, αλλά μόνο για αγόρια. Η ένταξη πάει καλά, καθώς παιδιά από το Μάλι, την Ακτή του Ελεφαντοστού, το Μπαγκλαντές, το Πακιστάν και άλλες χώρες ζουν μαζί χωρίς κανένα πρόβλημα», λέει ο Calogero Santoro στο Solomon MAG.

Αυτοί οι έφηβοι συνήθως κάνουν ό,τι και κάθε έφηβος στον κόσμο: περνούν πολύ χρόνο με το κινητό τηλέφωνο στο χέρι. Αλλά όχι μόνο: «Κάνουν μαθήματα εδώ το πρωί και πηγαίνουν στο σχολείο το απόγευμα. Οι φιλοξενούμενοί μας καλλιεργούν επίσης τα δικά τους λαχανικά και συμμετέχουν σε μαθήματα μαγειρικής, θεάτρου, φωτογραφίας ή ζωγραφικής», λέει στο Solomon MAG, ο Καρμέλο, μέλος της οργάνωσης.

Όμορφες εικόνες νεαρών αγοριών από ποδοσφαιρικά παιχνίδια κρέμονται στους τοίχους: χάρη σε αυτές τις «διεθνείς μεταγραφές», η τοπική ποδοσφαιρική ομάδα εξασφαλίζει τον απαιτούμενο αριθμό παικτών και επιβιώνει.

Ο Μοχάμεντ, ένα 22χρονο αγόρι από το Μάλι, ήταν φιλοξενούμενος σε αυτό το διαμέρισμα και τώρα εργάζεται εδώ ως πολιτιστικός διαμεσολαβητής. «Αυτή εδώ είναι μια πολύ καλή κατάσταση, σίγουρα καλύτερη από όλα τα κέντρα υποδοχής μεταναστών και προσφύγων που είδα ποτέ από τότε που έφτασα στην Ιταλία».

Νέα πνοή στις εγκαταλελειμμένες γειτονιές

Το Sutera, ένα από τα πιο όμορφα χωριά της Ιταλίας, είναι ακόμη μικρότερο από τη Milena. «Το 2017 περισσότερα μωρά γεννήθηκαν από οικογένειες του κέντρου μας απ ‘ό,τι από τον υπόλοιπο δήμο», λέει η Νίφα, κοινωνικός λειτουργός του I Girasoli, στο Solomon MAG. Υπάρχουν τόσο λίγα παιδιά εδώ που διαφορετικές τάξεις του δημοτικού συγχωνεύονται. Έτσι, κάθε νέα ζωή είναι χαρά για όλους, ανεξάρτητα από το χρώμα του δέρματος: «Οι ηλικιωμένοι της Rabato, της πιο αρχαίας γειτονιάς της Sutera, είναι τόσο χαρούμενοι όταν ακούν τη φωνή ενός παιδιού. Για τα παιδιά είναι σαν να μεγαλώνουν σε μια εκτεταμένη οικογένεια».

Δύο γυναίκες από το Ιράκ χαμογελούν και φαίνεται να επιβεβαιώνουν τα λόγια της. Πολλές οικογένειες προσφύγων και αιτούντων άσυλο συχνά βρίσκουν άλλα μέρη για να πάνε, στη Βόρεια Ιταλία ή στο εξωτερικό, αλλά θέλουν να διατηρούν επαφή με το Sutera. «Συνήθως οι άνθρωποι κλαίνε δύο φορές: όταν φτάνουν εδώ, επειδή πιστεύουν ότι είναι ένα μικρό χωριό χωρίς προοπτικές, και όταν φεύγουν, λέγοντας αντίο σε φίλους».

Σε δώδεκα ανθρώπους παρέχεται επί του παρόντος στέγη από την I Girasoli: κάθε άτομο ή οικογένεια έχει την κατοικία του και μπορεί να συμμετέχει σε προγράμματα εργασίας, ένα είδος πρακτικής άσκησης μέσω της οποίας οι μετανάστες μπορούν να μάθουν ένα νέο αντικείμενο, να βρουν δουλειά και να αισθανθούν ότι εμπλέκονται περισσότερο στην κοινότητα. Ακόμη και αν δεν έχει εξασφαλιστεί η απασχόλησή τους μέχρι και το τέλος της περιόδου, αυτού του είδους τα προγράμματα είναι μεγάλο επίτευγμα, σε σύγκριση με την απομόνωση και την εξαθλίωση που κυριαρχεί στα μαζικά κέντρα αιτούντων άσυλο.

Τα καλά παραδείγματα δεν είναι ασφαλή

Τα προγράμματα της Milena και του Sutera αποτελούν μέρος ενός εθνικού δικτύου υποδοχής που ονομάζεται SPRAR (Σύστημα Προστασίας για τους Αιτούντες Άσυλο και τους Πρόσφυγες). Αυτό παρέχει στους μετανάστες και τους πρόσφυγες ιδιωτικά καταλύματα σε δήμους που υποβάλλουν αίτηση για φιλοξενία τους, καθώς και ένα ευρύ φάσμα χρήσιμων υπηρεσιών.

Στην Ιταλία, αυτός θεωρείται, γενικά, ένας πολύ καλός τρόπος για να γίνουν δεκτοί μετανάστες: σε άλλου είδους κέντρα όπως το CARA (Κέντρα Υποδοχής Αιτούντων Άσυλο) ή τα CAS (Μη-Τυπικά Κέντρα Υποδοχής), παρέχονται μόνο τρόφιμα και καταλύματα, που συχνά δεν πληρούν αποδεκτές προδιαγραφές και βρίσκονται μακριά από πόλεις και χωριά.

Συχνά, αυτοί που ζουν σε CARA ή CAS παραμένουν σε ένα είδος γκέτο και έχουν πολύ λίγες δυνατότητες να ενταχθούν στην τοπική κοινωνία ή να βελτιώσουν την κατάστασή τους. Παρόλα αυτά, η ιταλική κυβέρνηση φαίνεται ότι προτίθεται να εμποδίσει το σύστημα SPRAR. Ένα νομοσχέδιο που εγκρίθηκε τον Οκτώβριο του 2018 και ονομάζεται «Διάταγμα Salvini», από το όνομα του Ιταλού Υπουργού Εσωτερικών, θεσπίζει νέα κριτήρια: μόνο οι «δικαιούχοι διεθνούς προστασίας», (δηλαδή οι πρόσφυγες και οι μετανάστες που δικαιούνται επικουρική προστασία), θα εντάσσονται στο σύστημα SPRAR.

Για όλους τους αιτούντες άσυλο στην Ιταλία οι μόνες επιλογές θα είναι μεταξύ πολλών μεγάλων και ανεπαρκών κέντρων ή η παραίτηση από το δικαίωμα υποδοχής. Ένα άλλο διάταγμα σχετικά με το σύστημα SPRAR προγραμματίζεται τον προσεχή Αύγουστο: το όνομά του θα μετατραπεί σε SIPROIMI (Σύστημα Προστασίας Δικαιούχου Διεθνούς Προστασίας και Ασυνόδευτων Ανήλικων) και πιθανώς θα υπάρξουν περικοπές στον προϋπολογισμό του.

Απάντηση στο ρατσισμό

Κατά τον Calogero Santoro, αυτή είναι μια κυβερνητική στρατηγική για να χτυπήσει ένα αποτελεσματικό μοντέλο. Και αυτή η στάση, μαζί με μια αδιάκοπη προπαγάνδα κατά των μεταναστών, αποτελεί ένα είδος νομιμοποίησης για ρατσιστικές συμπεριφορές.

Τον Απρίλιο του 2019 κάηκε ένα λεωφορείο που χρησιμοποιούσε η I Girasoli. «Ήταν μια κίνηση δειλή, μια μεμονωμένη πράξη, σίγουρα, εναντίον των μεταναστών». Η οργάνωση ξεκίνησε μια εκστρατεία crowdfunding με το σύνθημα «Είμαστε περισσότεροι», που τους επέτρεψε να αγοράσουν ένα νέο φορτηγό σε δύο μήνες. Οι δωρεές έφθασαν από ολόκληρη την Ιταλία και από άλλες χώρες. «Ήταν ένα ισχυρό μήνυμα από την κοινότητά μας. Επίσης, ορισμένοι από τους φιλοξενούμενους έδωσαν κι αυτοί χρήματα, ανάλογα με τις δυνατότητές τους», λέει ο Santoro.

Πολλοί άνθρωποι στη Σικελία εξέφρασαν την υποστήριξή τους στην I Girasoli, επαινώντας τις προσπάθειές τους για να συμβάλουν στην πραγματική ένταξη των μεταναστών. «Αλλά δεν κάνουμε τίποτα ιδιαίτερο. Απλά θέλουμε να ζουν όπως όλοι οι άλλοι».