Επιμέλεια: Ελβίρα Κρίθαρη

Χρειάστηκε να περάσουν συνολικά περισσότερα από έξι χρόνια, και η υπόθεσή τους να φτάσει από τις δικαστικές αίθουσες του νομού Ηλείας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) στο Στρασβούργο, για να έρθει και η εγχώρια οριστική δικαίωση των θυμάτων της πολύκροτης υπόθεσης της Μανωλάδας, που έφερε το 2013 την Ελλάδα στο επίκεντρο του διεθνούς ενδιαφέροντος.

Το πρωί της περασμένης Δευτέρας, 18 Νοεμβρίου 2019, εκδικάστηκε στο Μικτό Ορκωτό Εφετείο Πατρών η έφεση που είχε υποβληθεί από την πλευρά του εναπομείναντα κατηγορούμενου επιστάτη, ο οποίος είχε πρωτοδίκως καταδικαστεί για το αδίκημα της πρόκλησης επικίνδυνων σωματικών βλαβών σε δεκάδες μετανάστες εργάτες γης. Τελικά, μετά την εκδίκαση της έφεσης και κατόπιν τριών αναβολών που ζήτησε και έλαβε η πλευρά της υπεράσπισης, ο κατηγορούμενος καταδικάστηκε σε φυλάκιση 8 ετών.

Παρότι η ποινή για τον δράστη μειώθηκε από τα 14 χρόνια κάθειρξης που ίσχυαν πρωτοδίκως, στα οχτώ, και μάλιστα είναι εξαγοράσιμη (έναντι 5 ευρώ/ημέρα), η καθυστερημένη δικαίωση των Μπαγκλαντεσιανών εργατών γης επιφέρει ικανοποίηση. Ωστόσο, όπως σημειώνει στο Solomon MAG ο δικηγόρος τους, Βασίλης Κερασιώτης, που εκπροσώπησε τα θύματα στην Ελλάδα και στο ΕΔΔΑ, «η Μανωλάδα ως κατάσταση και ως προς τις αιτίες που οδήγησαν στους πυροβολισμούς κατά των θυμάτων, δεν έχει εκλείψει. Οι συνθήκες που οδήγησαν στην Μανωλάδα, αλλά και οι διάφορες ¨Μανωλάδες¨ ανά την Ελλάδα, παραμένουν».

Η υπόθεση

Η υπόθεση αφορά στους πυροβολισμούς που εξαπέλυσαν επιστάτες στην Μανωλάδα, όταν τον Απρίλιο του 2013 περίπου 200 μετανάστες από το Μπαγκλαντές, που απασχολούνταν στις φυτείες φράουλας, ζήτησαν τα δεδουλευμένα έξι μηνών. Οι πυροβολισμοί είχαν ως αποτέλεσμα τον τραυματισμό τουλάχιστον 35 ανθρώπων, πέντε εξ αυτών σοβαρά, και τη προσφυγή των θυμάτων στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.

Τον Μάρτιο του 2017, το ΕΔΔΑ εξέδωσε απόφαση εις βάρος της Ελλάδας, για παραβίαση του άρ. 4 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου – ΕΣΔΑ (παραβίαση απαγόρευσης εμπορίας ανθρώπων και καταναγκαστική εργασία). Ορίστηκε αποζημίωση ύψους 12.000-16.000 ευρώ για το κάθε θύμα, καθώς κρίθηκε πως παρότι το ελληνικό κράτος είχε γνώση των παραγόντων που οδήγησαν σε αυτές τις συνθήκες, δεν έλαβε μέτρα για να προστατέψει τα θύματα. Ταυτόχρονα, το ΕΔΔΑ αποφάσισε πως η χώρα θα έπρεπε να συμμορφωθεί λαμβάνοντας μέτρα προκειμένου να αποτρέψει παρόμοια μελλοντικά περιστατικά.

Στην εκδίκαση της υπόθεσης στην Ελλάδα, στην θέση των κατηγορούμενων βρέθηκαν μόνο δύο δράστες, με τον φραουλοπαραγωγό και εργοδότη των εργατών γης, ουσιαστικά, να μην έρχεται αντιμέτωπος με τον νόμο. Η ποινή που πρωτόδικα επιβλήθηκε σε εκείνον, που είχε θεωρηθεί συνεργός δια παραλείψεως στους πυροβολισμούς, ανεστάλη υφ’ όρων με βάση προβλέψεις του νόμου Παρασκευόπουλου.

Η εκδίκαση του Εφετείου της Δευτέρας αφορούσε τον έτερο κατηγορούμενο, ο οποίος θεωρείται ο φυσικός αυτουργός της επίθεσης, καθώς ήταν εκείνος που είχε ανοίξει πυρ κατά των μεταναστών, και είχε πρωτοδίκως καταδικαστεί σε 14 χρόνια κάθειρξης, τα οποία είχε τη δυνατότητα να εξαγοράσει.

© Stavros Malichudis

Ο κατηγορούμενος απουσίαζε στο εξωτερικό όπου και διαμένει τα τελευταία χρόνια. Ο δικηγόρος του, αφού ομολόγησε την ενοχή του πελάτη του, ζήτησε δύο ελαφρυντικά: την αναγνώριση πρότερου σύννομου βίου, αίτημα που απορρίφθηκε καθώς δεν πληρούνταν οι προϋποθέσεις, και την μετέπειτα καλή συμπεριφορά, αίτημα που έγινε δεκτό από την έδρα.

Το Εφετείο αποφάσισε την ενοχή του κατηγορουμένου για την πρόκληση σωματικών βλαβών σε 31 μετανάστες και μείωσε την ποινή του από τα 14 σε 8 χρόνια κάθειρξης, τα οποία παραμένουν εξαγοράσιμα.

«Αισθανόμαστε δικαιωμένοι, διότι έστω δια πυρός και σιδήρου αποδόθηκε δικαιοσύνη στο υψηλότερο δυνατό επίπεδο», σημειώνει ο δικηγόρος Βασίλης Κερασιώτης, που υπερασπίστηκε τα θύματα στο δικαστήριο, υποδεικνύοντας και την σχετική απόφαση του ΕΔΔΑ που είχε προηγηθεί.

«Πρόκειται για μείζονα παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, και στην περίπτωση των θυμάτων υπήρξε δικαίωση, καθώς έλαβαν άδεια παραμονής, πολλοί παρέμειναν στην Ελλάδα, εργάζονται, και δημιούργησαν οικογένειες εδώ. Τι γίνεται όμως με όλους τους υπόλοιπους που βρίσκονται στην θέση τους;», προσθέτει.

Ταυτόχρονα, όπως αποκαλύπτει ο Βασίλης Κερασιώτης η δικαίωση που έφτασε με καθυστέρηση έξι χρόνων, δεν ισχύει για το σύνολο των θυμάτων της επίθεσης.

«Δυστυχώς όμως -και αυτό δεν είναι ευρέως γνωστό- υπάρχουν και οι περιπτώσεις θυμάτων εμπορίας ανθρώπων αυτής της υπόθεσης, που δεν πρόλαβαν να μας εξουσιοδοτήσουν, γιατί η αστυνομία ουδέποτε τους κατέγραψε. Αποτέλεσμα ήταν να να συλληφθούν σε ανύποπτο χρόνο και να απελαθούν».

Η Μανωλάδα σήμερα

Τους τελευταίους μήνες, το Solomon MAG έχει επισκεφτεί αρκετές φορές την Μανωλάδα, όπου με την κορύφωση της σεζόν παραγωγής φράουλας αναμένεται κατά τους επόμενους μήνες να βρεθούν στα χωράφια της ευρύτερης περιοχής τουλάχιστον 7.000 μετανάστες εργάτες γης.

Όπως διαπιστώσαμε κατά τις επισκέψεις μας, παρά την υποχρέωση της ελληνικής κυβέρνησης για συμμόρφωση με την απόφαση του ΕΔΔΑ και λήψη πρωτοβουλιών για την διασφάλιση αξιοπρεπών συνθηκών διαβίωσης για τους μετανάστες εργάτες γης, η πραγματικότητα δεν διαφέρει σε τίποτα από εκείνη των προηγούμενων ετών.

Πέρα από τους κεντρικούς δρόμους του μικρού χωριού, χιλιάδες μετανάστες εξακολουθούν να διαμένουν κατά δεκάδες σε παραπήγματα που κατασκευάζονται από καλάμι και πλαστικό στα χωράφια, καταβάλλοντας μάλιστα και ένα μηνιαίο ενοίκιο στους ιδιοκτήτες των χωραφιών, που κυμαίνεται μεταξύ 30-50 ευρώ, έκαστος.

© Stavros Malichudis

Τακτική παρουσία στην περιοχή έχει από το 2017 και ο οργανισμός Generation 2.0 for Rights, Equality and Diversity, που τον Δεκέμβριο του 2018 εγκαινίασε το παρατηρητήριο Manolada Watch, μια πρωτοβουλία για την παρακολούθηση και καταγραφή των συνθηκών διαβίωσης και εργασίας των μεταναστών εργατών γης στην περιοχή της Ηλείας.

«Με την δημιουργία του Manolada Watch τον Δεκέμβριο του 2018, σκοπός μας ήταν να μεταφέρουμε τουλάχιστον σε μηνιαία βάση την τρέχουσα κατάσταση στην ευρύτερη περιοχή και να αναδείξουμε τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι μετανάστες εργάτες γης κυρίως ως προς τις συνθήκες στέγασης και εργασίας», λέει στο Solomon MAG η Ισμήνη Καρυδοπούλου, από την ομάδα του Manolada Watch.

© Nasruddin Nizami

Όπως συμπληρώνει, «στόχος της πρωτοβουλίας αυτής είναι η παροχή όσο το δυνατόν πιο αντικειμενικής εικόνας και η ευρύτερη ανάδειξη του θέματος, το οποίο βλέπει το φως της δημοσιότητας μόνο όταν συμβαίνει κάποιο ακραίο περιστατικό. Τότε, λόγω και της απόφασης του ΕΔΔΑ αναμέναμε βήματα προς την κατεύθυνση της ισονομίας και της δικαιοσύνης».

Τα πράγματα όμως δεν εξελίχθηκαν έτσι: «Σχεδόν ένα χρόνο μετά τη δημιουργία του Παρατηρητηρίου, με μεγάλη μας απογοήτευση αλλά και αμηχανία, η αντικειμενική εικόνα που έχουμε δεσμευτεί να μεταφέρουμε είναι ακριβώς η ίδια. Αυτό που μεταβάλλεται είναι ο αριθμός των μεταναστών εργατών γης, ανάλογα με την παραγωγική περίοδο της φράουλας. Οι συνθήκες εργασίας και διαμονής παραμένουν αμετάβλητες: καθεστώς παράτυπης διαμονής, αστεγία και επισφαλείς συνθήκες εργασίας. Αυτή είναι η πραγματικότητα των μεταναστών εργατών γης στην Μανωλάδα».

… και οι άλλες «Μανωλάδες» της Ελλάδας

Μόλις την περασμένη εβδομάδα, το Pew Research Center δημοσιοποίησε τα ευρήματά του για τους «αόρατους» μετανάστες που διαμένουν στις ευρωπαϊκές χώρες, βασισμένα σε στοιχεία του έτους 2016.

Με βάση αυτά, υπολογίζεται πως οι μετανάστες που ζούνε «αόρατοι» στην Ελλάδα είναι τουλάχιστον 100.000, και μπορεί να φτάνουν έως και τις 200.000. Για την πλειοψηφία εξ αυτών, όπως προκύπτει και από πρόσφατο ρεπορτάζ του Solomon MAG για τις μετανάστριες οικιακές βοηθούς, συχνά ισχύουν συνθήκες εργασιακής εκμετάλλευσης.

Οι μετανάστες αποτελούν το μεγαλύτερο ποσοστό των απασχολουμένων στην αγροτική παραγωγή στην Ελλάδα, συντελώντας στην ανάπτυξη των περιοχών όπου και απασχολούνται.

Στην περίπτωση της Μανωλάδας, η τοπική κοινωνία έχει βοηθηθεί σημαντικά από την ανάπτυξη της παραγωγής φράουλας, καθώς αντιστοιχεί σε αυτήν σχεδόν το σύνολο του όγκου της εγχώριας παραγωγής και των εξαγωγών στο εξωτερικό, που αφορά δεκάδες εκατομμύρια ευρώ ετησίως. Ταυτόχρονα, όμως, δεκάδες «Μανωλάδες» ανά την ελληνική επαρχία εξακολουθούν να μένουν αχαρτογράφητες.

Είναι πιθανό να αλλάξει κάτι μελλοντικά; Το γεγονός πως η πρώτη φορά που αποκαλύφθηκαν οι σοκαριστικές συνθήκες διαβίωσης μεταναστών εργατών γης (κυρίως Αλβανών τότε) στην Μανωλάδα ήταν το 2006, δηλαδή 13 ολόκληρα χρόνια πριν, δίχως τίποτα να έχει αλλάξει στην περιοχή έκτοτε, αφήνει μάλλον λίγα περιθώρια αισιοδοξίας.