Επιμέλεια: Ελβίρα Κρίθαρη

Υπολογίζεται ότι στην Ευρώπη της σκληρής μεταναστευτικής πολιτικής, τα τελευταία 10 χρόνια, περίπου 100.000 άνθρωποι έχουν λάβει άδειες παραμονής μέσω των προγραμμάτων Golden Visa και άλλοι 6.000 έχουν λάβει υπηκοότητα. Τέσσερις χώρες στην Ευρωπαϊκή Ένωση διαθέτουν προγράμματα υπηκοότητας (η Μάλτα, η Κύπρος, η Βουλγαρία και η Αυστρία) και 20 χώρες διαθέτουν προγράμματα χορήγησης αδειών παραμονής μέσω επενδύσεων: η Βουλγαρία, η Κροατία, η Κύπρος, η Τσεχία, η Εσθονία, η Γαλλία, η Ελλάδα, η Ιρλανδία, η Ιταλία, η Λετονία, η Μάλτα, η Ολλανδία, η Πολωνία, η Πορτογαλία, η Σλοβακία, η Ισπανία και το Ηνωμένο Βασίλειο.

Σύμφωνα με τη λεπτομερή έρευνα του μη κυβερνητικού οργανισμού Διεθνής Διαφάνεια, τα προγράμματα Golden Visa και Golden Passport της Ευρώπης έχουν προσελκύσει πάνω από 25 δις. ευρώ σε επενδύσεις τα τελευταία 10 χρόνια. Σε όλα τα προγράμματα, την πρώτη θέση κατέχουν οι Κινέζοι, οι οποίοι αντιστοιχούν στο 70% των αδειών παραμονής και των υπηκοοτήτων που δίνονται παγκοσμίως.

Οι έρευνες και οι αντιδράσεις

Ενώ τα οικονομικά κίνητρα για τη δημιουργία τέτοιων προγραμμάτων είναι ξεκάθαρα, η έρευνα αναφέρει ότι σε καμία χώρα δεν έχουν μελετηθεί οι οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες στους ντόπιους πληθυσμούς. Επισημαίνεται επίσης, όπως και στην αναφορά της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ότι οι έλεγχοι που γίνονται όσον αφορά το ξέπλυμα βρώμικου χρήματος και την εκμετάλλευση των προγραμμάτων Golden Visa από το οργανωμένο έγκλημα δεν επαρκούν. Περιγράφονται περιπτώσεις διαφθοράς και κακοδιαχείρισης στη Μάλτα, την Πορτογαλία και την Ουγγαρία, η οποία σταμάτησε το πρόγραμμα το 2017, ύστερα από κοινωνική πίεση και αποκαλύψεις ότι οι Golden Visas στην ουσία κόστιζαν στο κράτος, παρά το ωφελούσαν.

Στο ίδιο μήκος κύματος είναι και η Βουλγαρία, η οποία στα μέσα Ιανουαρίου του 2019 ανακοίνωσε τη λήξη του προγράμματος υπηκοότητας λόγω της αποτυχίας του να φέρει σημαντικά οικονομικά οφέλη για τη χώρα. «Τα δεδομένα δείχνουν ότι δεν επετεύχθη ο στόχος να αυξηθούν οι ξένες επενδύσεις και η οικονομική δραστηριότητα. Δεν έχουν δημιουργηθεί νέες θέσεις εργασίας και η οικονομική ανάπτυξη δεν προωθήθηκε», ανακοίνωσε η βουλγαρική κυβέρνηση.

Περίπου ένα μήνα νωρίτερα, τον Δεκέμβριο του 2018 η βρετανική κυβέρνηση ανακοίνωνε το πάγωμα του προγράμματος Golden Visa έως ότου τεθούν νέοι κανονισμοί που θα αποτρέπουν ολοκληρωτικά το ξέπλυμα χρήματος και τη χρήση του προγράμματος από το οργανωμένο έγκλημα. Παρ’ όλο που η απόφαση παγώματος πάρθηκε πίσω μετά από λίγες μέρες, είναι ενδεικτική της κριτικής που συγκεντρώνουν πλέον οι Golden Visas.

Τις πρώτες μέρες του Φεβρουαρίου του 2019, η κυπριακή κυβέρνηση ανακοίνωσε αλλαγές που θέτουν αυστηρότερα κριτήρια και ελέγχους για όσους κάνουν αίτηση για άδεια διαμονής ή υπηκοότητας. Εξήγγειλε μάλιστα ότι ποσοστό από τα έσοδα του προγράμματος θα πάνε στη χρηματοδότηση πρώτης κατοικίας για πολίτες με χαμηλό εισόδημα. «Θέλουμε να διασφαλίσουμε ότι για κάθε υπηκοότητα που δίνεται σε ξένο επενδυτή, θα επωφελείται ένας από τους συμπολίτες μας που βρίσκεται σε ανάγκη», είχε δηλώσει ο Υπουργός Οικονομικών της Κύπρου, Χάρης Γεωργιάδης.

Στην Πορτογαλία, η αντιπολίτευση κατέθεσε πρόταση κατάργησης του προγράμματος Golden Visa τον Ιανουάριο του 2019, αλλά το κοινοβούλιο την καταψήφισε. Αντ’ αυτού, οι βουλευτές έδωσαν το πρώτο πράσινο φως για την επέκταση του προγράμματος, προσθέτοντας μια κατηγορία επένδυσης, αυτή της «πράσινης visa», σε βιολογικές καλλιέργειες, οικοτουρισμό, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και άλλες φιλικές προς το περιβάλλον επενδύσεις που βοηθούν στη μείωση εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.

Επικριτές των προγραμμάτων Golden Visa θεωρούν ότι το πλάνο δράσης που ανακοίνωσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 23 Ιανουαρίου 2019 είναι ανεπαρκές και δε θα μπορέσει να αντιμετωπίσει τους κινδύνους ασφάλειας και τη διαφθορά.

Η έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κάνει λόγο και για τις χώρες με τις οποίες η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει συμφωνίες ελεύθερης εισόδου και οι οποίες χορηγούν υπηκοότητες μέσω προγραμμάτων. Μια τέτοια χώρα είναι το κρατίδιο της Καραϊβικής, St Kitts & Nevis (Άγιος Χριστόφορος και Νέβις), πρωτοπόρο στον τομέα, αφού ξεκίνησε να πουλάει υπηκοότητες το 1984, αλλά και η κοντινή Δομινίκα, η οποία είδε το πρόγραμμα υπηκοοτήτων τα τελευταία χρόνια να αποφέρει έσοδα ισοδύναμα με το 10-20% του ΑΕΠ της χώρας, σύμφωνα με έκθεση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου.

Οι βρώμικες δουλειές και τα άδεια ταμεία

Σε μια σειρά άρθρων με γενικό τίτλο “Gold for Visas”, η ερευνητική ομάδα δημοσιογράφων OCCRP, σε συνεργασία με τις μη κυβερνητικές οργανώσεις Διεθνής Διαφάνεια και Global Witness, σημειώνει ότι ανάμεσα στους δικαιούχους Golden Visa και Golden Passport, βρίσκονται άτομα που έχουν στοχοποιηθεί από τις διεθνείς αρχές για ξέπλυμα χρήματος και παράνομες επιχειρηματικές δραστηριότητες όπως ο Ρώσος ολιγάρχης Oleg Deripaska που πλέον είναι υπήκοος και της Κύπρου ή o Thaksin Shinawatra, πρώην πρόεδρος της Ταϊλάνδης που είχε κατηγορηθεί για διαφθορά στη χώρα του και βρήκε καταφύγιο και διαβατήριο στο Μαυροβούνιο, με την υπόσχεση επενδύσεων στη νέα του πατρίδα.

Η υπηκοότητα ή η άδεια παραμονής σε μια ευρωπαϊκή χώρα, εκτός από τη δυνατότητα εξόδου κεφαλαίων, δίνει και την ευκαιρία πρόσβασης σε μια κοινή αγορά 512 εκατομμυρίων ανθρώπων, μαζί με ό,τι επιχειρηματικές δυνατότητες, νόμιμες ή μη, προσφέρει αυτή η πρόσβαση.

Στις έρευνες του OCCRP γίνεται αναφορά γίνεται και στη μαλτέζα δημοσιογράφο Daphne Caruana Galizia, η οποία δολοφονήθηκε το 2017, ενώ ερευνούσε, ανάμεσα σε άλλα, και περιπτώσεις διαφθοράς που σχετίζονταν με το πρόγραμμα Golden Passport της χώρας της.

Όπως αναφέρεται και σε βίντεο που συνοδεύει το υλικό του OCCRP, «χιλιάδες άνθρωποι αναζητούν μια καλύτερη ζωή στην Ευρώπη, κάποιοι για να δραπετεύσουν από τη φτώχεια, άλλοι για να γλιτώσουν από τον πόλεμο. Για τους μετανάστες, το ταξίδι είναι τρομακτικό, πολλές φορές θανάσιμο και το καλωσόρισμα σε στρατόπεδα συγκέντρωσης καθόλου θερμό. Για τους πλούσιους όμως, για το 1%, υπάρχει και άλλος τρόπος, καθώς όλο και αυξανόμενος αριθμός χωρών με άδεια ταμεία τους επιφυλάσσει θερμή υποδοχή, αρκεί να έχουν τις βαλίτσες τους γεμάτες χρήματα. Και από αυτό το 1%, κάποιοι προσπαθούν να δραπετεύσουν από τη φορολογία, άλλοι να γλιτώσουν από την καταπολέμηση της διαφθοράς».